Oponiak

Co to jest oponiak?

Oponiak to guz mózgu rozwijający się w oponach mózgowych, tkance otaczającej i chroniącej mózg i rdzeniu kręgowym. Chociaż większość oponiaków nie jest rakowych, guzy te mogą powodować problemy gdy rosną i naciskają na ważne części mózgu lub rdzenia kręgowego. Przyczyna oponiaków nie jest dobrze znana, ale może obejmować zarówno czynniki genetyczne (dziedziczne), jak i środowiskowe. Oponiaki mogą wystąpić w dowolnej części mózgu lub rdzenia kręgowego. Około 90% występuje w obrębie głowy: wewnątrz czaszki, u podstawy czaszki lub tuż nad rdzeniem kręgowym (pniem mózgu). Oponiaki mogą również występować wokół rdzenia kręgowego lub w obszarze zwanym osłonką nerwu wzrokowego, który chroni nerw łączący oko z mózgiem. Rzadziej oponiaki mogą pojawić się w komorach lub czaszce. Oponiaki można leczyć za pomocą obserwacji, zabiegu chirurgicznego lub radioterapii. W niektórych przypadkach, aktywna interwencja może być opóźniona i może rozpocząć się dopiero, gdy guz zacznie rosnąć.

Jakie objawy wywołuje oponiak?

Wiele osób z oponiakami nie odczuwa żadnych objawów. U innych chorych pojawiają się objawy neurologiczne, takie jak drgawki, zaburzenia widzenia lub słuchu lub osłabienie rąk lub nóg, gdy guz wywiera nacisk na określoną część mózgu.

Objawy mogą obejmować:

• Napady drgawek – Drgawki mogą powodować omdlenie, sztywność lub szarpanie mięśni. Niektóre napady są bardziej subtelne i powodują zmiany w zmysłach (np. czucie zapachu, którego tak naprawdę nie ma).
• Zmiany wzroku – Oponiak może powodować częściową lub całkowitą utratę wzroku, zwykle w jednym oku. Mogą również wystąpić inne zmiany widzenia, takie jak martwe punkty lub niewyraźne lub podwójne widzenie. Niektóre osoby z oponiakiem nie zauważają tych zmian. Objawy te występują, gdy oponiak bezpośrednio wpływa na część ścieżki wzrokowej, taką jak nerwy łączące oczy z mózgiem lub część mózgu kontrolującą widzenie.
• Utrata słuchu – Oponiaki mogą powodować utratę słuchu, jeśli guz zaatakuje ucho wewnętrzne lub nerw kontrolujący słuch.
• Zmiany w myśleniu lub osobowości – Pacjenci z dużymi oponiakami mogą mieć subtelne lub nawet duże zmiany w osobowości lub sposobie myślenia. Osoba może wydawać się zapominalska, mieć problemy z uwagą lub wydawać się inną osobą, często ze zwiększoną drażliwością lub mniejszym zainteresowaniem lub mniejszym zaangażowaniem w przeszłe czynności lub hobby.
• Zmiana funkcji ramion lub nóg – Oponiak może powodować osłabienie, drętwienie lub zmienione czucie rąk, nóg lub obu, w zależności od umiejscowienia guza.
• Trudności w utrzymaniu równowagi lub chodzeniu – Oponiaki w określonym regionie mózgu mogą powodować problemy z równowagą lub koordynacją, takie jak niezdarność.
• Bóle głowy, nudności i wymioty – Wraz ze wzrostem oponiaka jego zwiększający się rozmiar może zwiększać ciśnienie wewnątrz czaszki. Może to prowadzić do uporczywych bólów głowy, a ostatecznie do nudności i wymiotów. U niektórych osób oponiak może blokować przepływ płynu rdzeniowego wokół mózgu i rdzenia kręgowego. Może to również zwiększyć ciśnienie w czaszce i powodować te same objawy.
• Utrata węchu – Oponiaki zlokalizowane u podstawy mózgu w okolicy czołowej mogą powodować ucisk na nerwy, które przekazują sygnały zapachowe z nosa do mózgu.

Jak zdiagnozować oponiaka?

Oponiak jest zwykle diagnozowany podczas badaniu mózgu, zwykle za pomocą badania rezonansu magnetycznego. Rezonans magnetyczny daje szczegółowy obraz mózgu i może pokazać, czy guz jest obecny, zwłaszcza jeśli podano materiał kontrastowy. W niektórych przypadkach, oponiak jest wykrywany po tomografii komputerowej lub badaniu rezonansu magnetycznego wykonanego z innego powodu (np. po urazie głowy). W innych przypadkach, badania obrazowe są wykonywane z powodu nowych lub niepokojących objawów, takich jak drgawki.

Jak leczyć oponiaka?

Najskuteczniejsze leczenie oponiaka zależy od wielkości guza, szybkości jego wzrostu, lokalizacji oraz wieku i stanu zdrowia. Decydując, które leczenie jest najlepsze, pacjent i lekarz powinni również wziąć pod uwagę potencjalne korzyści z leczenia (tj. zmniejszenie objawów i zapobieganie dalszemu wzrostowi guza) oraz potencjalne skutki uboczne i ryzyko związane z leczeniem.  Oponiaki są podzielone na trzy kategorie, w zależności od tego, jak szybko guz rośnie i jakie jest prawdopodobieństwo nawrotu po leczeniu:

• Oponiaki stopnia I lub łagodne – Oponiaki łagodne (niezłośliwe) to wolno rosnące guzy, które często nie wpływają na pobliski zdrowy obszar mózgu. Łagodne oponiaki są najczęstszym typem, stanowiącym od 70 do 80% wszystkich oponiaków. Wiele łagodnych oponiaków nie wymaga żadnego leczenia. Większość leczonych łagodnych oponiaków nie powraca po leczeniu.
• Oponiaki stopnia II lub atypowe – Atypowe oponiaki zwykle rozwijają się szybciej niż łagodne oponiaki i mają większe ryzyko ponownego wystąpienia po leczeniu. Stanowią one około 20 do 30% wszystkich oponiaków.
• Oponiaki anaplastyczne lub złośliwe stopnia III – Złośliwe oponiaki są postacią nowotworu mózgu i najprawdopodobniej odrosną po leczeniu. Są rzadkie i stanowią około 2 do 3% wszystkich oponiaków. Leczenie oponiaka może obejmować zabieg chirurgiczny, radioterapię lub obserwację i czekanie.

Chirurgia

Operacja jest preferowaną metodą leczenia większości oponiaków, zwłaszcza guzów, które są duże, szybko rosną lub powodują objawy. Celem operacji jest usunięcie jak największej części guza. Jednak usunięcie całego guza nie zawsze jest możliwe, w zależności od wielkości i lokalizacji oponiaka. Ponadto, niektórych guzów nie można całkowicie usunąć, ponieważ guz znajduje się zbyt blisko ważnych części mózgu lub naczyń krwionośnych lub jest z nimi związany. W takich przypadkach, guz można usunąć tylko częściowo. Po zabiegu istnieje ryzyko nawrotu guza. Ryzyko zależy od tego, ile guza usunięto i czy był łagodny, nietypowy czy złośliwy. Jeśli guz nie zostanie całkowicie usunięty chirurgicznie, po zabiegu często zaleca się radioterapię, aby zmniejszyć ryzyko jego nawrotu lub wzrostu.

Powikłania związane z operacją

Możliwe powikłania związane z operacją obejmują uszkodzenie pobliskiej prawidłowej tkanki mózgowej, krwawienie, wyciek płynu rdzeniowego i infekcję. Potencjalnie poważne komplikacje mogą obejmować:

Chwilowe nagromadzenie płynu w mózgu (obrzęk mózgu) jest częste po operacji oponiaków. Aby zminimalizować ten problem, przed i po operacji można podać choremu lek.

Około 20% osób, które nie miały napadów drgawek przed operacją, rozwija je po operacji. Leki przeciwdrgawkowe są zwykle zalecane po operacji i powoli odstawiane, jeśli napady nie występują w późniejszym czasie.

Po operacji u niektórych osób pojawiają się problemy neurologiczne, takie jak osłabienie mięśni, problemy z mową lub trudności z koordynacją. Objawy te zależą od lokalizacji guza. Często objawy te ustępują po kilku tygodniach, ale czasami mogą być również trwałe. Osoby, które przeszły operację mózgu lub mają guzy mózgu, mają zwiększone ryzyko powstania zakrzepów krwi w żyłach (zakrzepica żył głębokich) i płucach (zator tętnicy płucnej). W rezultacie, zaleca się zabiegi zapobiegające powstawaniu zakrzepów krwi w trakcie i po operacji.

Radioterapia

Radioterapia najczęściej wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie o wysokiej energii, aby uszkadzać komórki nowotworowe i zapobiegać ich wzrostowi. Promienie rentgenowskie są dokładnie wycelowane w obszar mózgu dotknięty guzem. W przeciwieństwie do normalnych komórek, komórki nowotworowe są mniej zdolne do naprawy uszkodzeń spowodowanych promieniowaniem. Obszar mózgu poddawany leczeniu jest starannie obliczany, aby dostarczyć największą ilość promieniowania do komórek nowotworowych, jednocześnie minimalizując narażenie na promieniowanie normalnej tkanki mózgowej. Normalne tkanki są w stanie tolerować pewne promieniowanie bez uszkodzeń. Radioterapia jest często zalecana po operacji, jeśli istnieje duże ryzyko nawrotu guza lub jeśli operacja nie jest możliwa. Jeśli operacja jest wykonywana, radioterapię zwykle rozpoczyna się po całkowitym wyzdrowieniu chorego po operacji.

W przypadku niektórych małych guzów, zamiast operacji można zastosować samą radioterapię. W przypadku niektórych bardzo dużych guzów, radioterapia może nie być możliwa, ze względu na niebezpieczeństwo ciężkiego obrzęku mózgu. Lekarz zaznajomiony z leczeniem oponiaków powinien podjąć decyzję o bezpieczeństwie i stosowności radioterapii. Istnieją różne sposoby prowadzenia radioterapii. Lekarz weźmie pod uwagę wielkość i lokalizację obszaru wymagającego leczenia, wszelkie obecne objawy, potencjalne skutki uboczne leczenia, ogólny stan zdrowia pacjenta oraz wszelkie wcześniejsze zabiegi.

• Radioterapia jest najczęściej podawana w wielu małych dawkach. Nazywa się to radioterapią frakcjonowaną. Odbywa się to pięć dni w tygodniu przez pięć do sześciu tygodni, a każde leczenie trwa tylko kilka sekund. Chory nie czuje promieniowania, podobnie jak przy diagnostycznym zdjęciu rentgenowskim.
• Radioterapia może być również wykonywana jako radiochirurgia stereotaktyczna. W rzeczywistości nie wymaga to wykonywania operacji, ale zamiast tego wykorzystuje się wąskie wiązki promieniowania.

Skutki uboczne radioterapii

Niestety, radioterapia nie może powstrzymać wzrostu wszystkich komórek nowotworowych bez ryzyka uszkodzenia pobliskiej zdrowej tkanki mózgowej. Na szczęście, skutki uboczne zwykle nie są poważne ani zagrażające życiu. Podczas radioterapii frakcjonowanej dochodzi do wypadania włosów, zwykle rozpoczynając się około trzeciego lub czwartego tygodnia leczenia. Wypadanie włosów zwykle występuje w miejscach, w których odbywa się leczenie. Może to być tymczasowe lub trwałe. Włosy zwykle zaczynają odrastać po 1-2 miesiącach od zakończenia kuracji. Łagodne zmęczenie jest powszechne i często pojawia się dopiero w ostatnich kilku tygodniach radioterapii. Może wystąpić łagodne zaczerwienienie lub podrażnienie skóry, które jest tymczasowe. Podczas radioterapii mogą przejściowo wystąpić bóle głowy i nudności, które można leczyć w razie potrzeby. Radiochirurgia stereotaktyczna jest bardzo dobrze tolerowana, zwykle z minimalnymi objawami lub bez. Najczęstsze z możliwych objawów to łagodne krótkotrwałe zmęczenie i łagodne przejściowe bóle głowy.

Obserwacja

Często można odłożyć leczenie i uważnie obserwować oponiaka. Obserwacja może być odpowiednią opcją jeśli oponiak jest mały, nie powoduje objawów i przypuszczalnie jest łagodny. Dzieje się tak często w przypadku guzów, które są wykrywane przypadkowo podczas oceny innych problemów neurologicznych. Czasami rozważa się również obserwację w przypadku atypowych oponiaków po całkowitej resekcji. Nie jest jest jednak zalecana w przypadku jakichkolwiek oponiaków anaplastycznych/złośliwych lub częściowo usuniętych atypowych oponiaków. 

Obserwacja może być również zalecana osobom starszym, które mają większe ryzyko skutków ubocznych związanych z leczeniem. Jest wskazan także u pacjentów, którzy mają inne poważne problemy zdrowotne. Podczas okresu obserwacji pacjent powinien wykonywać regularne badania kontrolne, takie jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Odbywa się to zwykle trzy do sześciu miesięcy po pierwszym badaniu mózgu. Następnie, co 6 do 12 miesięcy, w zależności od obawy o odrost guza. Jeśli guz zaczyna rosnąć lub powodować objawy, zaleca się leczenie. Leczenie w przypadku odrastania guza obejmuje operację lub radioterapię.