ADHD u dzieci

Co to jest ADHD u dzieci?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dzieci to stan chorobowy objawiający się nieuwagą, nadpobudliwością i impulsywnością. Często jest rozpoznawany po raz pierwszy w dzieciństwie. Objawy wpływają na funkcjonowanie poznawcze, naukowe, behawioralne, emocjonalne i społeczne dziecka, a stan ten często utrzymuje się w wieku dorosłym. Około 8 do 10% dzieci w wieku od 4 do 17 lat ma ADHD, co czyni go jednym z najczęstszych zaburzeń dzieciństwa. Schorzenie występuje dwa do czterech razy częściej u chłopców niż u dziewcząt.

Jakie są przyczyny ADHD u dzieci?

Przyczyna ADHD nie jest jasna, chociaż istnieje wiele teorii. Większość ekspertów zgadza się, że ADHD jest zaburzeniem medycznym lub neurorozwojowym. Ekspozycja na tytoń przed urodzeniem może zwiększać ryzyko rozwoju ADHD. Większość specjalistów nie uważa, że czynniki dietetyczne, takie jak dodatki do żywności, cukier, wrażliwość pokarmowa, niedobór minerałów powodują ADHD. Możliwe, że niektóre dzieci mają łagodne zmiany w zachowaniu w odpowiedzi na określone pokarmy lub dodatki do żywności. Jednak te zmiany nie spełniają kryteriów diagnostycznych ADHD.

Jakie są objawy ADHD u dzieci?

ADHD to stan, który może powodować trzy kategorie objawów: nadpobudliwość, impulsywność i nieuwagę. Dzieci z ADHD mogą mieć jeden lub więcej z tych objawów, a ich częstotliwość lub wzorzec mogą zmieniać się wraz z rozwojem dziecka. W większości sytuacji, dziecko ma trudności z kontrolowaniem swojego zachowania lub uwagi i może mieć trudności z przewidywaniem konsekwencji swojego zachowania. Dziecko zwykle nie zachowuje się źle umyślne lub ponieważ chce zirytować otaczające je osoby.

Nadpobudliwość

Zachowanie nadpobudliwe definiuje się jako nadmierne wiercenie się lub mówienie, trudności z pozostaniem w pozycji siedzącej, gdy jest to wymagane, trudności w zabawie po ciachu i częsty niepokój. Dzieci z ADHD wydają się zawsze być w ruchu. Objawy te są zwykle widoczne przed ukończeniem przez dziecko czterech lat i zwykle nasilają się w ciągu następnych trzech do czterech lat. Zachowanie te mogą osiągać szczytowe nasilenie, gdy dziecko ma od siedmiu do ośmiu lat, po czym często zaczynają słabnąć. W wieku młodzieńczym, objawy nadpobudliwości mogą być mniej zauważalne, chociaż ADHD może nadal występować.

Impulsywność

Impulsywne zachowanie prawie zawsze występuje u młodszych dzieci z nadpobudliwością. Może to powodować trudności w czekaniu w kolejce, zbyt szybkie odpowiadanie drugiej osobie, zakłócanie porządku w klasie, przeszkadzanie lub przerywanie innym, odrzucenie przez kolegów z klasy i niezamierzone powodowanie obrażeń. Podobnie jak w przypadku objawów nadpobudliwości, objawy impulsywne są zwykle widoczne w wieku czterech lat i nasilają się w ciągu następnych trzech do czterech lat, osiągając największe nasilenie w wieku od siedmiu do ośmiu lat. Jednak objawy impulsywne zwykle stanowią problem przez całe życie osoby z ADHD.

Nieuwaga

Nieuwaga może przybierać różne formy, w tym zapominanie, łatwe rozpraszanie się, gubienie się lub gubienie rzeczy, dezorganizację, słabe wyniki w szkole, słabe wykonanie zadań, słabą koncentrację i dbałość o szczegóły. Ze względu na wymagania rozwojowe dziecka (np. potrzeba zwracania uwagi, siedzenie w bezruchu), problemy te mogą stać się bardziej oczywiste w szkole, gdy dziecko ma od ośmiu do dziewięciu lat. Dziecko może przejawiać objawy w młodszym wieku, zanim pójdzie do szkoły. Nieuwaga najprawdopodobniej utrzyma się w okresie dojrzewania i potencjalnie w wieku dorosłym.

Jakie są rodzaje ADHD u dzieci?

Zidentyfikowano trzy podtypy ADHD:

·        ADHD z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi,

·        Typ z przewagą nadruchliwości i impulsywności,

·        Rodzaj mieszany.

Podtyp określa się na podstawie dominujących objawów u dziecka i może się zmieniać w czasie.

Jak zdiagnozować ADHD u dzieci?

Rodzice, którzy obawiają się, że ich dziecko może mieć ADHD, powinni porozmawiać z lekarzem. Wczesne rozpoznanie i leczenie ADHD są ważne dla zapobiegania lub ograniczania trudności emocjonalnych, edukacyjnych i behawioralnych.  Nie ma prostego testu, który pozwoliłby zdiagnozować ADHD. Ponadto, wiele objawów ADHD występuje często u dzieci w wieku od czterech do sześciu lat, ale zwykle występuje z mniejszą częstotliwością i / lub intensywnością niż u dzieci z ADHD. Dlatego rodzicom może być trudno stwierdzić, czy dziecko ma ADHD czy po prostu zachowuje się tak, jak często robią to małe dzieci. Niektóre zachowania niekoniecznie oznaczają problem. Ważne jest, aby lekarze uważnie przestrzegali kryteriów diagnostycznych podczas oceny dziecka.

Zdiagnozowanie ADHD u starszych dzieci i nastolatków może być również trudne. Istnieją dowody na to, że częste korzystanie z mediów cyfrowych (np. spędzanie dużej ilości czasu w mediach społecznościowych lub granie w gry wideo) może prowadzić do takich objawów jak trudności z koncentracją. Chociaż jest to nadal badane, może to być wyjaśnienie objawów ADHD, które rozwijają się w okresie dojrzewania.

Kryteria diagnostyczne

Kryteria rozpoznawania ADHD zostały zdefiniowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Obejmują one między innymi:

·        Objawy muszą występować w więcej niż jednym miejscu (np. w szkole i domu),

·        Symptomy powinny utrzymywać się przez co najmniej sześć miesięcy,

·        Określone zachownia powinny wystąpić przed ukończeniem 12 roku życia,

·        Dolegliwości muszą upośledzać funkcjonowanie w nauce, życiu towarzyskim lub zawodowym,

·        Objawy są nadmierne w stosunku do wieku dziecka,

·        Należy wykluczyć inne zaburzenia psychiczne, które mogą odpowiadać za objawy.

Istnieje wiele innych schorzeń medycznych i psychicznych, które mają objawy podobne do ADHD. Potwierdzenie diagnozy wymaga dokładnej oceny medycznej, rozwojowej, edukacyjnej i psychospołecznej. Podczas procesu oceny może być konieczne kilka wizyt w gabinecie, czasami z więcej niż jednym lekarzem.

Czy ADHD u dzieci może występować z innymi zaburzeniami?

Inne zaburzenia psychologiczne i rozwojowe występują nawet u połowy dzieci z ADHD. Mogą być trudne do odróżnienia od ADHD, ponieważ często występują nakładające się objawy. Najczęstsze współistniejące zaburzenia obejmują: trudności w uczeniu się, destrukcyjne zaburzenia zachowania, lęk i zaburzenia nastroju (depresja lub choroba afektywna dwubiegunowa). ADHD może również współwystępować z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Leczenie współistniejących schorzeń może wymagać leczenia. Zalecane może być również leczenie behawioralne lub psychospołeczne. Dziecko ze współistniejącą chorobą wymaga zwykle opieki specjalisty (np. psychiatry, psychologa dziecięcego, pediatry, neuropsychologa oraz neurologa dziecięcego).

Zaburzenia uczenia się

Zaburzenia uczenia się występują u 20 do 50% dzieci z ADHD i mogą powodować trudności w nauce. Rodzice powinni skonsultować się z nauczycielem dziecka lub pedagogiem szkolnym, jeśli dziecko wykazuje trudności w czytaniu, pisowni lub arytmetyce.

Destrukcyjne zaburzenia zachowania

Destrukcyjne zaburzenia zachowania obejmują zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD) i zaburzenia zachowania (CD) i dotykają nawet 40% osób z ADHD. Podczas gdy wszystkie dzieci i młodzież mogą w pewnym momencie przejawiać zachowania destrukcyjne, osoby z ODD lub CD zachowują się w ten sposób często i przez dłuższy okres czasu, niż można by się normalnie spodziewać. ODD często powoduje kłótnie z dorosłymi, częste napady złości i odmowę przestrzegania zasad w szkole i w domu. CD jest bardziej surową formą ODD i obejmuje celowe łamanie zasad z uniknięciem kary, kłamanie lub kradzieże oraz agresywne zachowania, które zagrażają lub szkodzą mieniu, ludziom lub zwierzętom.

Zaburzenia nastroju

Zaburzenia nastroju obejmują depresję, lęk i zaburzenie dwubiegunowe (maniakalno-depresyjne).

ADHD u dzieci – Kiedy szukać pomocy?

Rodzice, którzy podejrzewają, że ich dziecko ma ADHD, powinni zacząć od rozmowy z nauczycielem dziecka lub personelem szkoły. Może to pomóc rodzicom określić, czy dziecko ma trudności z zachowaniem w więcej niż jednym miejscu (np. w domu i szkole). Kolejnym krokiem jest umówienie się na wizytę u lekarza dziecka. Lekarz oceni dziecko i określi, czy potrzebne są dalsze badania lub ocena  oraz czy ADHD lub inny stan jest możliwą przyczyną objawów. Przyniesienie dokumentacji szkolnej na wizytę może pomóc lekarzowi w lepszym zrozumieniu sytuacji dziecka. Często przed postawieniem diagnozy konieczna jest więcej niż jedna wizyta, czasami u innego lekarza. Po postawieniu diagnozy i rozpoczęciu leczenia, rodzic, nauczyciel i pracownik służby zdrowia będą nadal monitorować dziecko, aby upewnić się, że leczenie jest skuteczne, a diagnoza jest prawidłowa. Jeśli nie widać poprawy, może być zalecane skierowanie do pediatry zajmującego się rozwojem behawioralnym lub psychiatry dziecięcego.

Jak leczy się ADHD u dzieci?

Niektórzy rodzice zastanawiają się, czy leczenie ADHD jest konieczne. Większość ekspertów zgadza się, że nierozpoznane i nieleczone ADHD może mieć poważne konsekwencje, w tym niepowodzenia w szkole i porzucenie nauki, depresję, złe zachowanie, nieudane relacje, słabe wyniki w miejscu pracy i zwiększone ryzyko wypadków. Leczenie może pomóc dziecku:

·        Poprawić relacje z rodzicami, nauczycielami, rodzeństwem lub rówieśnikami,

·        Lepiej radzić sobie w szkole,

·        Przestrzegać zasad.

Które leczenie jest najlepsze?

Zabiegi behawioralne są zwykle zalecane dzieciom w wieku przedszkolnym. W razie potrzeby, czasami dodaje się leki. Najskuteczniejszym sposobem leczenia większości dzieci w wieku szkolnym z ADHD jest lek pobudzający. W razie potrzeby, czasami dodaje się terapie behawioralne i poradnictwo. Rodzice, którzy wolą, aby ich dziecko w wieku szkolnym unikało leków, powinni ściśle współpracować z lekarzem. Chociaż rozsądne jest rozważenie stosowania samego leczenia behawioralnego, może to nie działać tak dobrze, jak leki.

Leki stymulujące przy ADHD

Leki pobudzające to leczenie pierwszego wyboru u dzieci w wieku szkolnym. Istnieją jednak kryteria, które należy spełnić przed rozważeniem zastosowania leku. Ponadto, rodzice powinni rozumieć potrzebę ścisłego monitorowania podczas leczenia. Wbrew swojej nazwie, stymulanty nie powodują większej stymulacji dziecka z ADHD, ale zamiast tego poprawiają komunikację między kilkoma obszarami mózgu. Pomaga to poprawić uwagę, koncentrację i samokontrolę. Jednakże, leki nie leczą ADHD, nie uczą dziecka zachowania, dobrej współpracy z innymi, przestrzegania zasad obowiązujących w szkole, ani motywacji. Aby rozwiązać te problemy, do leku można dodać terapie behawioralne.  Najczęściej używanymi stymulantami w leczeniu ADHD są dwa leki, metylofenidat i amfetamina.

Metylofenidat – Metylofenidat jest dostępny w postaci tabletek, kapsułek i płynu. Preparaty krótko działające są zwykle podawane od jednej dawki dziennie, a następnie zwiększane do dwóch lub trzech dawek dziennie. Leki długo działające są zwykle przyjmowane raz dziennie. Dostępny jest również plaster z metylofenidatem. Dziecko nosi plaster na skórze do dziewięciu godzin dziennie. 

Amfetaminy – Są dostępne w formułach krótko i długo działających.

Jaka jest skuteczność stymulantów?

Jeśli dawka krótko działającego stymulanta jest prawidłowa, zaczyna działać w ciągu 30 do 40 minut. Jeżeli dawka nie jest prawidłowa (na przykład, jeśli dawka jest zbyt mała, co jest częste na początku leczenia), większość ekspertów zaleca odczekanie trzech do siedmiu dni przed zwiększeniem dawki. Lekarz lub pielęgniarka poinformują, kiedy lub czy należy zwiększyć dawkę leku pobudzającego dla dziecka. Co najmniej 80% dzieci z ADHD reaguje na środek pobudzający. Nie jest jednak jasne, czy stymulanty przynoszą długotrwałe efekty.

Skutki uboczne

Leki pobudzające od dawna są bezpieczne i działają dobrze, gdy są stosowane prawidłowo, a niewiele dzieci ma poważne skutki uboczne. Istnieje ryzyko wystąpienia pewnych skutków ubocznych. Niektóre z najczęstszych skutków ubocznych to:

·        Zmniejszony apetyt,

·        Kłopoty ze snem,

·        Utrata masy ciała.

Mniej powszechne skutki uboczne obejmują przyspieszenie akcji serca i ciśnienie krwi, ból głowy, wycofanie społeczne, nerwowość, drażliwość, ból brzucha, słabe krążenie w dłoniach i stopach oraz gorszy nastrój.  Wiele z tych skutków ubocznych jest łagodnych i przejściowych. Zmniejszenie apetytu można złagodzić przyjmując leki po posiłkach lub jedząc w ciągu 30 do 40 minut po przyjęciu leku. Poważne skutki uboczne są rzadkie. Mogą to być:

Wpływ na układ krążenia

Stymulanty nie są zalecane dla dzieci z poważnymi problemami z sercem. Rzadko zgłaszano ciężkie działania niepożądane, w tym nagłą nieoczekiwaną śmierć u dzieci przyjmujących leki pobudzające. Nie jest jednak jasne, czy środek pobudzający był przyczyną śmierci. Miliony dzieci z ADHD stosuje środki pobudzające i bardzo niewiele z nich ma poważne skutki uboczne.

Efekty psychiatryczne 

Odnotowano niewielką liczbę doniesień o dzieciach, które przyjmowały leki pobudzające i miały myśli samobójcze, halucynacje lub zachowania agresywne. Należy zadzwonić do lekarza lub pielęgniarki, jeśli występuje rozdrażnienie, niepokój, panika, trudności ze snem, wrogość, myśli lub zachowania samobójcze lub inne nietypowe zmiany w zachowaniu. Dziecko powinno również regularnie odwiedzać lekarza lub pielęgniarkę w trakcie przyjmowania leków pobudzających.

Dozowanie

Stymulanty są na ogół rozpoczynane od małej dawki w weekendy, aby rodzice mogli dokładniej obserwować dziecko. W razie potrzeby, dawkę i czas przyjmowania leku można dostosować. Dziecko może wypróbować więcej niż jeden lek lub dawkę, aby znaleźć ten, który działa najlepiej i ma najmniej skutków ubocznych. Zwykle w danym momencie używany jest tylko jeden środek pobudzający. Jeśli dziecko potrzebuje leków w szkole, powinno mieć przy sobie osobną butelkę. Pielęgniarka szkolna może schować ten lek i podać go dziecku w odpowiednim czasie. Aby uniknąć niewłaściwego użycia i utraty leku, dziecko nie powinno trzymać go w swojej tornistrze lub biurku.

Przerwa lub zaprzestanie stosowania leków

Przerwa w stosowaniu leków to okres, w którym leki nie są przyjmowane w weekendy lub podczas wakacji szkolnych. Jeśli rodzic lub dziecko są zainteresowani skorzystaniem z takiego rozwiązania, należy porozmawiać z lekarzem. Z takiej opcji mogą skorzystać dzieci, które potrzebują leczenia tylko w dni szkolne lub mają problemy z utratą wagi z powodu leków.

Długość leczenia lekiem pobudzającym zależy od sytuacji dziecka. W przypadku niektórych dzieci z ADHD, rozsądne jest rozważenie okresu próbnego bez leków. Przed podjęciem decyzji, należy porozmawiać z lekarzem dziecka o ryzyku i korzyściach wynikających z przerwania leczenia.

Atomoksetyna

Atomoksetyna jest lekiem niestymulującym stosowanym w leczeniu ADHD. Jest ona droższa niż leki pobudzające. Co więcej, jest alternatywą dla stymulantów, którą można stosować u pacjentów z historią nadużywania leków lub z członkami rodziny w wywiadzie nadużywającymi leków. Lek można również stosować jeśli dziecko ma silne skutki uboczne związane ze stymulantami. Atomoksetyna jest zwykle przyjmowana jest raz lub dwa razy dziennie i jest dostępna tylko w postaci kapsułek. Kapsułek nie należy otwierać ani żuć. Lek działa równie dobrze jak metylofenidat w leczeniu ADHD.  Skutki uboczne stosowania atomoksetyny mogą obejmować utratę wagi, zmniejszenie apetytu, wymioty, nudności, rozstrój żołądka i problemy ze snem. U dzieci i dorosłych leczonych atomoksetyną zgłaszano ciężkie uszkodzenie wątroby. Jeśli u dziecka wystąpi żółtaczka (zażółcenie skóry lub białkówek), należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Istnieje również niewielkie zwiększone ryzyko myśli samobójczych w przypadku stosowania atomoksetyny, podobnie jak w przypadku leków pobudzających.

Inne leki

Dostępne są inne leki stosowane w leczeniu ADHD, jeśli środki pobudzające lub atomoksetyna nie działają lub powodują nasilone skutki uboczne.

ADHD u dzieci a terapie behawioralne

Behawioralne terapie leczenia ADHD obejmują zmiany w środowisku dziecka, które mają na celu pomóc dziecku zmienić jego zachowanie. Zabiegi behawioralne działają na rzecz poprawy problemów z:

·        Zachowaniem i uczeniem się w szkole,

·        Relacjami z przyjaciółmi, rodzicami i rodzeństwem,

·        Realizacją próśb dorosłych.

Zalecany jest profesjonalny program szkoleniowy dla rodziców, ponieważ nauczenie się tych technik i efektywne stosowanie ich bez wsparcia może być trudne. Dorośli mogą pomóc w kształtowaniu zachowania dziecka z ADHD za pomocą następujących technik:

·        Przestrzeganie codziennego harmonogramu,

·        Ograniczenie czynników rozpraszających do minimum,

·        Zapewnienie dziecku odpowiedniego miejsca, w których może trzymać prace szkolne, zabawki i ubrania,

·        Wyznaczanie małych, osiągalnych i jasnych celów,

·        Nagradzanie pozytywnych zachowań, (np. tabela naklejek z większą nagrodą za określoną liczbę naklejek),

·        Korzystanie z wykresów i list kontrolnych, aby pomóc dziecku pozostać w zadaniach,

·        Proponowanie przerwy na aktywność fizyczną podczas zadań wymagających uwagi,

·        Znalezienie zajęć, w których dziecko może odnieść sukces (np. hobby, sport),

·        Stosowanie spokojnej dyscypliny.

ADHD i szkoła

Dzieci, u których zdiagnozowano ADHD, mogą potrzebować zmian w sposobie nauczania, w tym dodatkowej pomocy w pracy szkolnej w trakcie lub po lekcjach. Inne sugestie dla nauczycieli obejmują:

·        Zapisywanie zadań domowych (na papierze lub e-mailem),

·        Dziecko powinno siedzieć w pierwszych ławkach,

·        Zapewnienie dziecku dodatkowego czasu na ukończenie zajęć szkolnych,

·        Uzupełnianie dziennego raportu, aby pomóc rodzicom w monitorowaniu objawów u ich dziecka i skuteczności obecnego planu leczenia.

Czasami dzieci z ADHD mają również trudności w uczeniu się. Jeśli uwaga i zachowanie poprawią się w wyniku leczenia, ale dziecko nadal boryka się z określonymi rodzajami zajęć szkolnych (np. czytanie ze zrozumieniem lub matematyka), może być konieczne zbadanie go pod kątem określonej trudności w uczeniu się.