Przewlekły ból brzucha u dzieci i nastolatków

Przewlekły ból brzucha u dzieci i nastolatków

U dzieci często występuje przewlekły i nawracający ból brzucha. Termin zaburzenie czynnościowe odnosi się do bólu, dla którego nie znaleziono określonej przyczyny (na podstawie wywiadu, badania fizykalnego lub testów laboratoryjnych). Występuje u 9 do 15% wszystkich dzieci. U chłopców, ból występuje najczęściej w wieku od pięciu do sześciu lat. Dziewczęta odczuwają ból najczęściej od piątego do szóstego roku życia oraz w wieku 9 do 10 lat. W większości przypadków, ból brzucha nie jest poważny i ustępuje bez leczenia. Jeśli jednak trwa długo lub powtarza się, a konkretna przyczyna nie została znaleziona, leczenie może być trudne. Ból może wpływać na zdolność dziecka do normalnego życia, w tym chodzenia do szkoły. W tym temacie omówiono jak można leczyć przewlekły ból brzucha u dzieci i nastolatków.

Zaburzenia organiczne

Zaburzenia organiczne obejmują problemy, które mają określoną przyczynę i generalnie powodują ból znacznie rzadziej niż zaburzenia czynnościowe (problemy bez znanej przyczyny).  Organiczne przyczyny bólu brzucha obejmują problemy żołądkowe i jelitowe (np. zgaga, wrzody, nietolerancja laktozy, infekcje pasożytnicze, zapalenie przełyku) oraz bóle mięśni brzucha. Mniej powszechne przyczyny obejmują infekcje dróg moczowych i choroby zapalne jelit (np. Choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego). W przypadku dziewcząt, problemy z macicą i jajnikami, w tym infekcje, mogą również powodować ból. Na podstawie objawów lekarz może przeprowadzić odpowiednie badania, aby upewnić się, że dziecko nie ma organicznej przyczyny bólu.  Cechy sugerujące zaburzenie organiczne zależą od tego, które zaburzenie występuje u dziecka, ale mogą obejmować jeden lub więcej z następujących znaków ostrzegawczych:

• Ból, który budzi dziecko lub nastolatka,
• Silne wymioty, zaparcia, biegunka, wzdęcia lub gazy,
• Krew w wymiocinach lub kale,
• Niezamierzona utrata masy ciała lub spowolniony wzrost,
• Zmiany w czynności jelit lub pęcherza,
• Ból lub krwawienie podczas oddawania moczu,
• Tkliwość brzucha (ból przy uciskaniu brzucha).

Czynnościowe zespoły bólowe

Czynnościowe zespoły bólowe nie mają możliwej do zidentyfikowania przyczyny. Przykłady tego rodzaju bólu to: 

• Dyspepsja czynnościowa (rozstrój żołądka lub wzdęcia),
• Zespół jelita drażliwego (z powodu skurczów jelit),
• Migrena brzuszna,
• Funkcjonalny ból brzucha (pozostała część).

Objawy mogą być tak poważne, że dziecko może często nie chodzić do szkoły i nie być w stanie uczestniczyć w zajęciach.

Dyspepsja – Niestrawność to ból lub dyskomfort w górnej części brzucha. Dyskomfort może mieć jeden z dwóch rodzajów: ogólne uczucie bólu lub pieczenia niezwiązane z wypróżnianiem; uczucie pełności żołądka lub wzdęcia po jedzeniu, nawet po spożyciu niewielkich ilości pokarmu .

Zespół jelita drażliwego – Zespół ten powoduje różne objawy, w tym przewlekły ból brzucha i zmianę rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcie lub jedno i drugie).

Migrena brzuszna – Migreny brzuszne powodują podobne epizody intensywnego bólu brzucha, zlokalizowane w środkowej części brzucha, trwające godzinę lub dłużej. Pomiędzy epizodami dziecko czuje się dobrze, od tygodni do miesięcy. Dziecko może również utracić apetyt, mogą pojawić się nudności, wymioty, ból głowy lub nadwrażliwość na światło. Wiele dzieci z migreną brzuszną ma rodzinną historię choroby.

Czynnościowy ból brzucha

W przypadku dzieci, które odczuwają ból brzucha bez znanej przyczyny i nie mają określonych objawów innych zespołów bólowych opisanych, stosuje się ogólny termin – czynnościowy ból brzucha.

• Ból może być trudny do opisania i zlokalizowania,
• Zwykle nie ma związku z posiłkami, aktywnością ani wypróżnianiem,
• Ból może towarzyszyć innym objawom, takim jak nudności, zawroty głowy, ból głowy i zmęczenie,
• Ból zwykle trwa krócej niż godzinę,
• Większość dzieci nie ma problemów ze wzrostem, utratą masy ciała, gorączką, wysypką, bólem stawów lub obrzękiem,
• Wiele dzieci z funkcjonalnym bólem brzucha ma rodzinne problemy z trawieniem.

Funkcjonalny ból brzucha jest często wywoływany przez stres lub niepokój. Może się to zdarzyć w okresach zmian lub stresu w rodzinie (np. narodziny nowego dziecka, choroba członka rodziny), kiedy rodzic ma ograniczony czas do spędzenia z dzieckiem. Rozpoczęcie szkoły może również wywołać nawracające bóle brzucha. W niektórych przypadkach, dziecko może rozwinąć przewlekły ból brzucha związany z potrzebą uwagi. Czynnościowy ból brzucha nie oznacza, że dziecko nie odczuwa bólu lub że „wszystko jest w głowie”. To, jak opiekun reaguje na ból dziecka może podtrzymywać ból. Na przykład, jeśli opiekun wykaże, że nieustannie martwi się bólem dziecka zamiast pomóc go łagodzić, dziecko może stać się bardziej niespokojne, a ból może się nasilać. Jeśli zamiast tego opiekun zwróci uwagę na normalne czynności dziecka, potrzeba uwagi dziecka może być zaspokojona, a ból brzucha zmniejszy się.

Jak zdiagnozować przewlekły ból brzucha u dzieci i nastolatków?

Aby ustalić przyczynę bólu brzucha, lekarz zada pytania dotyczące historii choroby dziecka. Lekarz przeprowadzi również odpowiednie badanie. Czasami potrzebne są badania krwi, jeśli występują oznaki zaburzenia organicznego.

Dziennik bólu – Dziennik bólu to sposób na śledzenie bólu u dziecka podczas wykonywania codziennych czynności. Zazwyczaj ból jest rejestrowany w ciągu jednego tygodnia (w tym weekendu). Na koniec każdego dnia zapisywane są następujące informacje:

• Jak silny był ból (na przykład w skali od 1 do 5)?,
• Kiedy pojawił się ból?,
• Czy ból uniemożliwiał wykonywanie niektórych czynności (szkoła, sport, zabawa)?,
• Gdzie zlokalizowany był ból?
• Możliwe czynniki wyzwalające (jedzenie, czynności, stresory, myśli, uczucia),
• Jak długo trwał ból?
• Co sprawiło, że ból ustąpił?

Można przejrzeć dziennik bólu z lekarzem podczas wizyty w gabinecie. Ból, który zwykle pojawia się tylko w godzinach lekcyjnych lub tylko w domu, sugeruje zaburzenie czynnościowe. Jednakże, niektóre dzieci z przewlekłym bólem brzucha odczuwają ból również podczas zabawy.

Jak leczyć przewlekły ból brzucha u dzieci i nastolatków?

Lekarz przeanalizuje informacje z historii choroby dziecka, badania i dziennika bólu, aby znaleźć wskazówki dotyczące zaburzeń organicznych i czynników wyzwalających ból. Jeśli lekarz lub podejrzewa, że dziecko może mieć chorobę organiczną, może zalecić dodatkowe badania i/lub leczenie. Jednak przewlekły ból brzucha u dzieci jest najczęściej spowodowany zaburzeniem czynnościowym. Istnieje wiele metod leczenia, które mogą być pomocne. Większość ekspertów zaleca wypróbowanie kilku zabiegów. Może to wymagać kilku wizyt u lekarza, zwłaszcza jeśli ból był problemem przez długi czas.

Pierwszym celem leczenia jest pomoc dziecku w powrocie do normalnych zajęć, takich jak szkoła i zabawa z przyjaciółmi. Drugim celem jest złagodzenie bólu u dziecka. Jednakże, ustalenie przyczyny bólu i znalezienie najlepszego leczenia może zająć trochę czasu. Ważne jest również, aby lekarz lub pielęgniarka pomagali dziecku radzić sobie z bólem. Ważne jest, aby rodzice budowali dobre relacje z lekarzem i dzieckiem. Umożliwi to lekarzowi zbadanie, co może powodować stres u dziecka, wypróbuje różne metody leczenia i będzie kontynuować ocenę, gdy będzie to konieczne. Chociaż czynnościowy ból brzucha może być wywołany chęcią zwrócenia na siebie uwagi, rzadko zdarza się, aby dziecko udawało ból.

Ból brzucha i stres

Stres może nasilać ból, niezależnie od tego, czy ma źródło czynnościowe czy organiczne. Dzieci z przewlekłym bólem mogą odczuwać depresję lub lęk w wyniku bólu i niemożności uzyskania ulgi. Wiele dzieci korzysta z terapii relaksacyjnych i behawioralnych, które pomagają im radzić sobie z bólem.

Pozytywna uwaga

W okresach zmian lub stresu w rodzinie, opiekunom może być trudno spędzać wystarczająco dużo czasu z dzieckiem. W niektórych przypadkach, u dziecka występuje przewlekły lub nawracający ból brzucha związany z potrzebą uwagi. Pomocne może być zaplanowanie spędzania czasu wyłącznie z  dzieckiem.

Techniki relaksacyjne

Starsze dzieci i młodzież z czynnościowym bólem brzucha mogą nauczyć się krótkich technik rozluźniania mięśni, takich jak ćwiczenia głębokiego oddychania. Techniki te należy wykonywać co najmniej dwa razy dziennie przez 10 minut i można je również stosować w okresach bólu. W razie potrzeby, członek rodziny może pełnić rolę ‘trenera' i pomagać dziecku w wykonywaniu ćwiczeń.

Terapie behawioralne

Terapie behawioralne mogą być zalecane u dzieci lub młodzieży z czynnościowym bólem brzucha, który uniemożliwia dziecku wykonywanie codziennych czynności. Metody te mogą pomóc zmniejszyć niepokój dziecka, pomóc mu uczestniczyć w normalnych czynnościach, zaangażować się w leczenie lub lepiej tolerować ból. Niektóre popularne typy terapii behawioralnej to terapia poznawczo-behawioralna, biofeedback i psychoterapia. Terapeuta może wysłuchać dziecka i udzielić mu zachęty. Rozmowa z terapeutą może uniemożliwić dziecku wycofanie się z ważnych zajęć, takich jak szkoła. Ten rodzaj leczenia jest najprawdopodobniej skuteczny u dzieci, które odczuwają ból związany ze stresem, ale jest dobrą opcją dla każdego, kto cierpi na przewlekły ból. Niektóre dzieci i rodzice są często oporne na koncepcję terapii behawioralnych. Jednak spotkanie z terapeutą nie oznacza, że ból dziecka nie jest prawdziwy. Terapeuta może pomóc dziecku i rodzinie radzić sobie z bólem i wspierać powrót dziecka do normalnych zajęć (np. do szkoły).

Powrót do szkoły

Nieobecności w szkole są częste wśród dzieci z przewlekłym bólem brzucha. Często zwiększają stres rodzinny i mogą wpływać na wyniki dziecka w nauce i funkcjonowanie społeczne. Powrót do szkoły jest ważną częścią pomagania dziecku z bólem czynnościowym w wyzdrowieniu. Celem leczenia jest powrót do normalnych czynności, a nie usunięcie bólu. Opiekunowie mogą współpracować z lekarzem, aby opracować plan powrotu do szkoły. Plan może obejmować pozwolenie na wizytę w gabinecie pielęgniarki na krótkie okresy, aż ból ustąpi. Lekarz lub pielęgniarka dziecka może pomóc opiekunowi zrozumieć, kiedy dziecko jest zbyt chore, aby chodzić do szkoły i udzielić wskazówek dotyczących ograniczeń aktywności, gdy dziecko pozostaje w domu.

Zmiany w diecie

Badania nie wykazały, że wprowadzanie zmian w diecie jest pomocne w przypadku dzieci z przewlekłym bólem brzucha. Jednak poniższe zmiany mogą być pomocne w przypadku niektórych dzieci. Ogólnie rzecz biorąc, dwutygodniowa próba dietetyczna wystarczy, aby wykazać pewien korzystny efekt. Jeśli po dwóch tygodniach nie widać żadnego korzystnego efektu, należy powrócić do regularnej diety.

Laktoza

Laktoza to rodzaj cukru występującego w mleku i przetworach mlecznych. Dzieci nietolerujące laktozy często mają objawy skurczowe bólu, wzdęcia, gazy lub biegunki związane z jedzeniem lub piciem produktów zawierających laktozę. Dieta bez laktozy może pomóc złagodzić te objawy. Odbywa się to poprzez eliminację mleka i przetworów mlecznych lub stosowanie zamienników enzymu laktazy. Jeśli ból brzucha nie ustąpi po dwóch tygodniach, dziecko może ponownie włączyć mleko i przetwory mleczne. Istnieją również testy na nietolerancję laktozy, które można zastosować, jeśli diagnoza pozostaje niepewna.

Błonnik

Dieta bogata w błonnik (zwiększona ilość owoców i warzyw lub żywności z dodatkiem błonnika) może złagodzić objawy u dzieci z zaparciami lub zespołem jelita drażliwego z przewagą zaparć.

Cukry fermentowalne

Złe wchłanianie węglowodanów z cukrów fermentowalnych może prowadzić do bólu brzucha i wzdęć. Produkty spożywcze bogate w fermentowalne cukry mogą wywoływać zespół jelita drażliwego. Przykłady obejmują syrop kukurydziany, niektóre owoce (np. jabłka, winogrona, arbuz) i niektóre warzywa (np. groszek, szparagi, cukinia) oraz naturalne słodziki (np. miód, agawa, syrop klonowy). Chociaż eliminacja tych cukrów może być pomocna u dzieci z przewlekłym bólem brzucha, należy to omówić z lekarzem. Ponieważ cukry te znajdują się w wielu produktach spożywczych, ich eliminacja powinna być zaplanowana i monitorowana przez dietetyka.

Probiotyki

Probiotyki to coś, co wielu ludzi nazywa „przyjaznymi bakteriami” lub „dobrymi bakteriami”. To bakterie, które żyją w organizmie i pomagają mu dobrze działać. Często probiotyki pomagają chronić organizm przed infekcjami wywołanymi przez nieprzyjazne bakterie lub inne zarazki. Probiotyki dostają się do organizmu samodzielnie, więc ludzie mogą czerpać korzyści z probiotyków bez przyjmowania dodatkowych substancji. Niektórzy ludzie biorą tabletki zawierające probiotyki, ponieważ uważają, że pomogą im one zachować zdrowie. Jest mało prawdopodobne, aby probiotyki były szkodliwe i mogą być pomocne dla niektórych dzieci z przewlekłym bólem brzucha. Jednak najskuteczniejszy szczep, dawka i czas trwania leczenia są niepewne. Przed próbą podania probiotyków dziecku, należy skontaktować się z lekarzem.

Inne zmiany

U niektórych dzieci niektóre pokarmy, napoje i leki nasilają objawy. Typowe wyzwalacze obejmują:

• Żywność o wysokiej zawartości tłuszczu,
• Kofeina,
• Pokarmy zwiększające ilość gazów (fasola, cebula, seler, marchew, rodzynki, banany, morele, suszone śliwki, brukselka, kapusta, kalafior, brokuły, szparagi, kiełki pszenicy),
• Leki, które mogą powodować rozstrój żołądka, czyli leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, takie jak aspiryna i ibuprofen. Leki mogą być potrzebne w przypadku niektórych określonych przyczyn bólu brzucha. Przed wypróbowaniem leków należy porozmawiać z lekarzem.

Kiedy zwrócić się o pomoc do lekarza?

Rodzice dzieci i nastolatków z przewlekłym lub nawracającym bólem brzucha powinni natychmiast skontaktować się z lekarzem, gdy zauważą:

• Krwawe stolce, nasiloną biegunkę lub nawracające lub krwawe wymioty.
• Silny ból brzucha trwający dłużej niż godzinę lub silny ból, który pojawia się i znika i trwa dłużej niż 24 godziny.
• Odmawianie jedzenia lub picia przez dłuższy czas.
• Gorączkę wyższą niż 39^oC lub gorączkę wyższą niż 38,4^oCprzez ponad trzy dni.
• Ból podczas oddawania moczu, konieczność częstego lub pilnego oddawania moczu.
• Zmiany w zachowaniu, w tym letarg lub zmniejszoną responsywność.

Rodzice powinni zadzwonić do swojego lekarza w godzinach pracy, jeśli pojawią się następujące objawy lub jeśli dziecko ma ogólne obawy dotyczące bólu brzucha:

• Przewlekłe zaparcia (mniej niż dwa do trzech wypróżnień na tydzień),
• Utrata apetytu, utrata masy ciała lub uczucie sytości po spożyciu niewielkich ilości jedzenia.