Wprowadzenie pokarmów stałych do diety dziecka

Jak wygląda wprowadzenie pokarmów stałych do diety dziecka?

Praktyka wprowadzania pokarmów uzupełniających (pokarmy stałe i płyny inne niż mleko matki lub preparaty dla niemowląt) w pierwszym roku życia zmieniała się w czasie i w różnych kulturach. Amerykańska Akademia Pediatrii i Światowa Organizacja Zdrowia zalecają wprowadzenie pokarmów stałych do diety dziecka około szóstego miesiąca życia. W tym artykule znajdują się informacje kiedy i jak zacząć podawać pokarmy uzupełniające, w tym jakich pokarmów należy unikać. Niektórych witamin i minerałów może brakować w diecie niemowląt, szczególnie u niemowląt urodzonych przedwcześnie. Artykuł zawiera również informacje na temat znaczenia żelaza, fluoru, witaminy B12 i witaminy D.

Wprowadzenie pokarmów stałych w diecie dziecka – Kiedy to zrobić?

Kamienie milowe w rozwoju

Najlepszy czas na rozpoczęcie spożywania pokarmów stałych zależy nie tylko od wieku dziecka, ale także od jego zdolności do siedzenia, podpierania głowy i spełniania innych kamieni milowych w rozwoju. Niniejsze wytyczne dotyczą wszystkich dzieci, w tym tych, które wykazują opóźnienia w zakresie motoryki. Niemowlę powinno być w stanie wykonać następujące czynności:

• Siedzenie z podparciem,
• Kontrola głowy i szyi,
• Podparcie z prostymi łokciami podczas leżenia twarzą w dół,
• Umieszczanie dłoni lub zabawek w ustach (gotowość do przyjmowania różnych konsystencji żywności uzupełniającej),
• Pochylanie się do przodu i otwieranie ust, gdy dziecko jest zainteresowane jedzeniem,
• Odchylanie się do tyłu i odwracanie, gdy dziecko nie jest zainteresowane jedzeniem lub nie jest głodne.

Konieczne są dodatkowe umiejętności, zanim dziecko będzie mogło przejść do jedzenia przekąsek: 

• W wieku od 8 do 10 miesięcy niemowlęta zaczynają nabywać umiejętności niezbędne do samodzielnego spożywania pokarmów palcami (mogą samodzielnie siedzieć, chwytać i uwalniać pokarm, żuć jedzenie i połykać).
• W wieku 12 miesięcy poprawiają się zdolności motoryczne, dzięki czemu dzieci mogą chwytać kawałki jedzenia dwoma palcami.

Po co czekać z wprowadzeniem pokarmów stałych?

Wprowadzanie pokarmów stałych przed osiągnięciem wieku od czterech do sześciu miesięcy nie jest pomocne i może być szkodliwe. Powody, dla których grupy ekspertów zalecają opóźnienie wprowadzenia pokarmów stałych, obejmują:

• Wprowadzanie pokarmów stałych przed osiągnięciem przez dziecko wieku 4-6 miesięcy może wpływać na jego zdolność do przyjmowania odpowiedniej liczby kalorii lub składników odżywczych.
• Małe niemowlęta nie mają koordynacji i/lub umiejętności bezpiecznego połykania pokarmów stałych, co może prowadzić do aspiracji (wdychania pokarmu/płynu do płuc).
• Niemowlęta mają odruch, który powoduje, że unoszą język i naciskają na każdy przedmiot umieszczony między wargami. Ten odruch zwykle zanika między czwartym a piątym miesiącem życia. Próba karmienia łyżeczką niemowlęcia, które wciąż ma ten odruch, może być frustrującym i trudnym doświadczeniem dla rodziców i niemowlęcia.
• W wieku czterech miesięcy większość niemowląt podwaja swoją wagę urodzeniową. Kiedy niemowlę podwoi swoją wagę urodzeniową i waży co najmniej 5,9 kg, można zacząć uzupełniać płynną dietę dodatkowymi pokarmami, aby wspierać wzrost i zaspokoić głód.
• Wstrzymanie pokarmów stałych po ukończeniu przez dziecko szóstego miesiąca życia może prowadzić do spowolnienia wzrostu, ponieważ dzieci mogą nie spożywać wystarczającej ilości kalorii z samego mleka matki lub mleka modyfikowanego.
• Niepodawanie pokarmów stałych do sześciu miesięcy nie zapobiega rozwojowi alergii lub egzemy.

Wprowadzenie pokarmów stałych w diecie dziecka – Na co zwracać uwagę?

Pokarmy, których należy unikać

Niektórych pokarmów nie należy podawać żadnemu dziecku poniżej 12 miesiąca życia, w tym płynnego i pełnego mleka krowiego; twardych i okrągłych pokarmy, które mogą powodować zadławienie (np. orzechy, winogrona, surowa marchewka lub cukierki) i miodu. Mleko krowie nie jest zalecane, ponieważ nie zawiera odpowiedniej ilości żelaza. Miód nie jest zalecany ze względu na potencjalne ryzyko narażenia na działanie szkodliwej toksyny bakteryjnej (zatrucie jadem kiełbasianym).

Problemy z alergią pokarmową

Mówi się, że niemowlę jest narażone na wysokie ryzyko zachorowania na chorobę alergiczną, jeśli co najmniej jeden krewny pierwszego stopnia (rodzic lub rodzeństwo) cierpi na alergię, w tym udokumentowaną alergię pokarmową, astmę, alergiczny nieżyt nosa, lub atopowe zapalenie skóry (egzema). W 2000 roku miało miejsce badanie, w którym rodzice opóźniali podawanie alergizujących pokarmów dzieciom, takich jak jajka, orzeszki ziemne, orzechy i ryby, o miesiące lub lata dłużej niż inne pokarmy. Badania nie wykazały wystarczających dowodów na szkodliwe skutki wprowadzenia tych produktów wcześniej. Co więcej, istnieją obecnie dowody na to, że wczesne wprowadzenie tych pokarmów może faktycznie zmniejszyć ryzyko alergii.

Badania oceniały konkretny czas wprowadzania alergizujących pokarmów do diety, takich jak orzeszki ziemne i jajka, oraz ryzyko rozwoju alergii pokarmowych. Eksperci zalecają obecnie, aby niemowlęta narażone na ryzyko wystąpienia alergii otrzymywały tego rodzaju produkty od 4-6 miesiąca życia. Jeśli dziecko nie ma objawów alergii na początkowe pokarmy stałe, można stopniowo wprowadzać dodatkowe pokarmy, w tym pokarmy alergizujące (np. mleko krowie, jajka, orzeszki ziemne, orzechy, soję, pszenicę, ryby i skorupiaki). Chociaż nie należy podawać pełnego mleka krowiego dziecku przed ukończeniem 12 miesiąca życia, można wprowadzić przetwory, takie jak jogurt i ser.

Nie badano najbezpieczniejszego sposobu na wprowadzenie wysoce alergizującej żywności. Możliwe jest wystąpienie reakcji alergicznej przy pierwszym zjedzeniu przez dziecko określonego pokarmu. Najczęstsze objawy reakcji alergicznej obserwowane u niemowląt to pokrzywka i/lub wymioty. Zaleca się podawanie alergizujących pokarmów dzieciom w następujący sposób:

• Dziecku można podać jeden z tych produktów w domu po raz pierwszy, ale nie w przedszkolu lub w restauracji.
• Jeśli nie ma widocznej reakcji, produkt można wprowadzać w stopniowo rosnących ilościach.
• Należy skontaktować się z lekarzem dziecka, jeśli dziecko ma objawy reakcji alergicznej po zjedzeniu posiłku lub ma umiarkowaną lub ciężką egzemę, która jest trudna do opanowania. W takich przypadkach można poddać dziecku testom na alergię.

Wprowadzenie pokarmów stałych w diecie dziecka – Jakie produkty wprowadzić do diety jako pierwsze?

Nie ma jednego pokarmu, który byłby zalecany jako pierwszy pokarm do wprowadzenia do diety stałej. Pokarmy jednoskładnikowe należy wprowadzać najpierw, pojedynczo, co kilka dni, aby ustalić, czy dziecko ma reakcję alergiczną. Ponieważ należy skupić się na pokarmach stałych, niemowlęta nie powinny spożywać zbyt dużo mieszkanki mleka dziennie. Dzieci karmione piersią mogą kontynuować karmienie.

Płatki zbożowe są dobrym pierwszym suplementem diety, ponieważ dostarczają dodatkowych kalorii i żelaza. Jako pierwsze poleca się płatki ryżowe, ponieważ są powszechnie dostępne i mają najmniejsze prawdopodobieństwo wywołania reakcji alergicznej. Płatki owsiane to kolejny dobry wybór. Jednak produkty pszenne (w postaci zbóż lub innych produktów spożywczych) mogą być odpowiednie dopiero od szóstego miesiąca życia. Płatki dla niemowląt można przygotować poprzez dodanie mleka matki, mieszanki dla niemowląt lub wody. Konsystencja powinna być początkowo rzadka i z czasem może być gęstsza. Płatki zbożowe należy podawać początkowo łyżeczką w małych ilościach pod koniec karmienia piersią lub butelką. Karmienie łyżeczką pomaga rozwinąć zdolność dziecka do koordynowania ruchów ust i połykania, a także usprawnić przyszły rozwój mowy. Należy stopniowo zwiększać ilość zbóż do dwóch łyżek (30 ml), dwa do trzech razy dziennie od 8 do 10 miesiąca życia i cztery razy dziennie do 12 miesiąca życia. 

Jeśli dziecko odmawia lub wydaje się nie być zainteresowane płatkami zbożowymi, można próbować podawać mu je każdego dnia. Płatki zbożowe nie powinny być dodawane do butelki, chyba że jest to zalecane przez lekarza jako leczenie refluksu żołądkowo-przełykowego. Karmienie płatkami z butelki może uniemożliwić dziecku naukę jedzenia łyżką. Niemowlęta z refluksem żołądkowo-przełykowym powinny otrzymywać płatki nie tylko z butelki, ale również łyżką.

Czy płatki zbożowe mogą pomóc dziecku przespać noc?

Większość rodziców pragnie, aby ich dziecko przesypiało całą noc. Nie ma jednak pewności, czy podawanie płatków śniadaniowych dziecku w wieku poniżej czterech do sześciu miesięcy pomoże mu lepiej spać.

Przeciery

Jednoskładnikowe przeciery, w tym mięsne, warzywa i owoce, należy wprowadzać pojedynczo, co kilka dni. Jeśli dziecko nie ma oznak lub objawów reakcji alergicznej, można dodać kolejny pokarm. Oznaki alergii pokarmowej obejmują pokrzywkę, wysypkę skórną, obrzęk twarzy, wymioty, biegunkę, kaszel, świszczący oddech, trudności w oddychaniu, osłabienie, bladość skóry. Jeśli wystąpi którykolwiek z tych problemów, należy skontaktować się z lekarzem swojego. Celem jest wystawienie dziecka na nowe smaki i konsystencje jedzenia. Ilość pokarmu jest mniej ważna. Kolejność wprowadzania żywności (najpierw warzywa, owoce lub mięso) jest prawdopodobnie mniej ważna niż konsystencja żywności. Przed ukończeniem ośmiu miesięcy sugeruje się, aby dziecko spożywało od dwóch do trzech łyżek owoców i warzyw dwa razy dziennie.

• Pierwsza stała żywność powinna być drobno zmiksowana, zawierać tylko jeden składnik i nie powinna zawierać dodatków (sól, cukier). Witamina C (kwas askorbinowy) jest często dodawana do komercyjnie przygotowywanych pokarmów dla niemowląt.
• Kolejne posiłki powinno się przecierać i cedzić, mogą zawierać dwa lub więcej składników (np. owoce i zboża, mięso i warzywa) i nie powinny zawierać dodatków (sól, cukier). Pokarmy złożone można podawać wtedy, kiedy dziecko toleruje poszczególne składniki.
• Następnie można wprowadzić kombinacje rodzajów pokarmów, z których niektóre mają konsystencję gęstszą i przeznaczoną do żucia. Pokarmy mogą zawierać przyprawy, chociaż żywność nie powinna zawierać dodatku soli ani cukru.

Kwestie bezpieczeństwa dotyczące słoików z jedzeniem dla niemowląt

Istotne kwestie bezpieczeństwa dotyczące słoików z jedzeniem dla niemowląt obejmują:

• Po otwarciu słoika lub pojemnika z jedzeniem dla niemowląt, należy przechowywać je ostrożnie, aby uniknąć zepsucia.
• Według większości producentów, słoiki z żywnością dla niemowląt należy wyrzucić po dwóch do trzech dniach po otwarciu.
• Potrawy kupione w sklepie powinny być podawane z miski, a nie ze słoika, aby uniknąć zanieczyszczenia niewykorzystanej porcji. Resztki pozostawione w misce należy wyrzucić.
• Potrawy w słoikach mogą być podawane na zimno, w temperaturze pokojowej lub na ciepło.

Przygotowywanie jedzenia dla niemowląt w domu

Można zdecydować się na przygotowanie własnego przetartego jedzenia dla niemowląt z różnych powodów (np. świeżość, większa różnorodność i konsystencja, koszty, unikanie konserwantów itp.). Ważne jest, aby zachować ostrożność podczas przygotowywania niektórych potraw w domu. Niemowlętom w wieku poniżej 4 miesięcy nie należy podawać szpinaku, buraków, fasolki szparagowej, dyni i marchwi przygotowywanej w domu, ponieważ mogą one zawierać wystarczającą ilość substancji chemicznej (azotanów), która powoduje zmniejszenie ilości tlenu przenoszonego przez organizm. Ponadto, jako pokarm dla niemowląt nie należy podawać żywności przygotowywanej w domu, jeśli zawiera duże ilości dodanej soli i/lub cukru.

Gdy dziecko nauczy się jeść samodzielnie, można zaoferować większą różnorodność pokarmów, w tym drobno posiekane, miękkie pokarmy. Pokarmy, które powodują zadławienie, nie są zalecane u dzieci w wieku poniżej czterech lat. Te produkty obejmują: hot dogi, orzeszki ziemne, orzechy, winogrona, rodzynki, surową marchewkę, popcorn i okrągłe cukierki. Soki owocowe można podawać, gdy niemowlę ma więcej niż 12 miesięcy.

Wprowadzenie pokarmów stałych w diecie dziecka – Co z witaminami i suplementami?

Niektóre dzieci wymagają suplementów witaminowych lub mineralnych.

Żelazo

Niedobór żelaza jest jednym z najczęstszych niedoborów składników odżywczych. Wymagana ilość żelaza zależy od wieku i masy urodzeniowej dziecka.

• Wcześniaki i niemowlęta o bardzo niskiej masie urodzeniowej są zagrożone niedoborem żelaza i powinny otrzymywać suplementy żelaza (w postaci kropli multiwitaminowych) począwszy od pierwszego miesiąca życia i kontynuować do ukończenia przez dziecko co najmniej 12 miesiąca życia.
• Niemowlęta, które nie są wcześniakami, którym podaje się formułę wzbogaconą żelazem, zwykle nie wymagają dodatkowej suplementacji żelazem. Po ukończeniu czterech do sześciu miesięcy niemowlę karmione piersią może nie otrzymywać odpowiedniej ilości żelaza z samego mleka matki. Obecnie, zalecana jest pewna forma suplementacji żelaza (np. płatki dla niemowląt wzbogacone w żelazo). Średnio dwie porcje płatków wzbogaconych w żelazo dziennie wystarczają, aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie niemowlęcia na żelazo. Dodatkowe żelazo można podać (w postaci kropli multiwitaminowych), jeśli dziecko nie może spożywać odpowiedniej ilości płatków wzbogaconych w żelazo.

Po wprowadzeniu stałych pokarmów, co najmniej jedno karmienie dziennie powinno zawierać pokarmy bogate w witaminę C (np. owoce i soki cytrusowe, truskawki, pomidory i ciemnozielone warzywa), aby promować wchłanianie żelaza z pokarmów bogatych w żelazo.

Fluor

Fluor jest minerałem często występującym w wodzie pitnej. Składnik ten może zmniejszyć ryzyko rozwoju próchnicy u małego dziecka. Jednak nie każda woda pitna zawiera odpowiednią ilość fluoru.  Suplement fluoru jest zalecany u dzieci w wieku od sześciu miesięcy do trzech lat, jeśli poziom fluoru w lokalnej sieci wodociągowej jest niski.

Witamina B12

Organizm potrzebuje źródła witaminy B12 do utrzymania komórek krwi na odpowiednim poziomie. Mięso, jajka i produkty mleczne są jedynymi źródłami witaminy B12 w żywności. Niski poziom witaminy B12 może prowadzić do anemii, opóźnienia rozwoju i innych problemów. Suplement multiwitaminowy zawierający witaminę B12 jest zalecany dla niemowląt karmiących piersią matek, które sa wegetariankami oraz dla niemowląt karmionych dietą wegetariańską. Odpowiednia ilość witaminy B12 jest dostępna w większości dostępnych bez recepty kropli witaminowych dla niemowląt. Mleko sojowe wzbogacone jest dobrym źródłem witaminy B12 dla dzieci.

Witamina D

Organizm potrzebuje witaminy D do wchłaniania wapnia i fosforu, które są niezbędnymi minerałami do budowy kości. Niewystarczający poziom witaminy D u dzieci może prowadzić do stanu zwanego krzywicą, który powoduje, że kości są kruche i łatwo pękają. Dotyczy to zwłaszcza dzieci ciemnoskórych. Wszystkim niemowlętom, w tym karmionych piersią i/lub butelką, należy podawać suplement witaminy D. Witamina D jest zawarta w większości dostępnych bez recepty kropli witaminowych dla niemowląt.