Celiakia u dzieci

Celiakia u dzieci

Celiakia to stan, który powoduje różnorodne objawy, głównie dotyczące przewodu pokarmowego, takie jak biegunka, utrata masy ciała, wzdęcia, ból brzucha i brak apetytu. Niektóre osoby mają objawy niezwiązane z trawieniem, takie jak spowolniony wzrost, bóle głowy, bóle stawów i zmęczenie. Objawy te występują, ponieważ układ odpornościowy nieprawidłowo reaguje na białko znajdujące się w niektórych produktach spożywczych, takich jak pszenica, żyto, jęczmień i przetworzona żywność – gluten. Celiakia jest również znana jako enteropatia glutenozależna. Te terminy identyfikują uszkodzenie wyściółki jelita cienkiego. Jelito cienkie odpowiada za wchłanianie pokarmu i składników odżywczych. Jeśli układ odpornościowy uszkadza wyściółkę jelita cienkiego, może to prowadzić do problemów z wchłanianiem ważnych składników odżywczych z pożywienia. Leczenie celiakii to dieta całkowicie bezglutenowa, która zwykle odwraca uszkodzenia wyściółki jelitowej i zatrzymuje związane z nią objawy. Dieta oznacza unikanie wszelkich pokarmów zawierających gluten i powinna być stosowana przez całe życie. Przeczytaj artykuł i dowiedz się jak przebiega celiakia u dzieci.

Jak powstaje celiakia u dzieci?

Celiakia występuje w wyniku czynników genetycznych i ekspozycji na pewne bodźce. Dziecko, u którego rozwija się celiakia, prawdopodobnie dziedziczy ryzyko choroby od jednego lub obojga rodziców, a następnie rozwija chorobę, gdy zostaje wystawione na działanie dietetycznego wyzwalacza – glutenu. Po potwierdzeniu za pomocą specjalnych testów, że dziecko ma celiakię, jedynym sposobem leczenia jest całkowite unikanie spożywania glutenu. Celiakia różni się od alergii na pszenicę. Alergie pojawiają się, gdy pszenica aktywuje różne części układu odpornościowego, powodując objawy alergiczne, takie jak pokrzywka i świszczący oddech.

Jak objawia się celiakia u dzieci?

Objawy celiakii mogą być różne, od łagodnych do ciężkich. Typowe objawy celiakii u dzieci to:

• Biegunka,
• Słaby apetyt ,
• Wzdęty lub bolesny brzuch,
• Utrata wagi lub trudności w przybieraniu na wadze.

Objawy te mogą rozpocząć się w każdym wieku po spożyciu pokarmów zawierających gluten, od niemowlęctwa do dorosłości. W niektórych przypadkach dziecko nie ma żadnego z bardziej powszechnych objawów, ale ma problemy ze spowolnionym wzrostem, anemią spowodowaną niedoborem żelaza, zaparciami, tłustymi stolcami (które unoszą się na wodzie), gazami, wysypką skórną, zmęczeniem lub bólem stawów. Niektóre dzieci mają objawy behawioralne, takie jak lęk lub problemy ze snem. Starsze dzieci mogą być również niższe niż inne dzieci w ich wieku, mieć trudności z przybieraniem na wadze, doświadczać opóźnionego dojrzewania płciowego lub mieć inne problemy (niedokrwistość, ścieńczenie kości).

Objawy skórne

Problem skórny, znany jako opryszczkowate zapalenie skóry, jest powszechny u dorosłych z celiakią. Ten stan występuje rzadko przed okresem dojrzewania u dzieci z celiakią. Osoba może mieć objawy skórne z niewielkimi objawami żołądkowo-jelitowymi lub bez nich.  Objawy opryszczkowatego zapalenia skóry obejmują intensywnie swędzące, wypukłe, wypełnione płynem pęcherze na skórze, zwykle zlokalizowane na łokciach, kolanach, pośladkach, dolnej części pleców, twarzy, szyi, tułowiu i sporadycznie w jamie ustnej. Najbardziej dokuczliwymi objawami są swędzenie i pieczenie. Drapanie powoduje pękanie i wysychanie pęcherzy, ale pozostawia obszar ciemnej skóry i blizny. Można wykonać biopsję skóry, aby sprawdzić, czy wysypka jest opryszczkowatym zapaleniem skóry. Stan ulega poprawie po wyeliminowaniu glutenu z diety, chociaż może upłynąć od kilku tygodni do kilku miesięcy, aby zauważyć znaczną poprawę.

Problemy z zębami

U dzieci z celiakią często pojawiają się problemy dotyczące zębów stałych. Może to obejmować zmiany w pokryciu szkliwa zębów, powodujące kremowe, żółte lub brązowe przebarwienia oraz bruzdy lub wgłębienia w zębach.

Rozrzedzenie struktury kości

Dzieci z celiakią są narażone na osłabienie kości spowodowane częściowo przez słabą absorpcję witaminy D i wapnia. Leczenie celiakii poprzez dietę bezglutenową może w większości przypadków rozwiązać problem. Czasami zalecane są również suplementy witaminy D i wapnia.

Celiakia u dzieci – Kiedy wykonać testy diagnostyczne?

Nie wszystkie dzieci muszą przechodzić badania na celiakię. Jeśli u krewnego pierwszego stopnia zdiagnozowano celiakię lub dziecko ma objawy świadczące o celiakii, należy skontaktować się z lekarzem. Ważne jest, aby przed badaniem dziecko pozostawało na regularnej diecie zawierającej gluten. Powinno tak być, ponieważ rozpoczęcie diety bezglutenowej lub unikanie glutenu przed zakończeniem badań może spowodować, że testy będą niedokładne.

Należy zbadać dzieci, które mają następujące objawy:

• Niedożywienie lub niedowaga ze względu na wiek, szczególnie jeśli wzrost dziecka znacznie zwolnił w czasie lub jeśli dziecko jest znacznie mniejsze od innych członków rodziny.
• Biegunka trwająca dłużej niż kilka tygodni.
• Przewlekłe zaparcia, nawracające bóle brzucha lub wymioty.
• Niektóre rodzaje problemów z uzębieniem.
• Dojrzewanie nie rozpoczęło się w przewidywanym wieku.
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza, która nie uległa poprawie wraz z leczeniem.

Grupy wysokiego ryzyka

Badanie zaleca się u niektórych dzieci (w wieku powyżej trzech lat), u których występuje zwiększone ryzyko zachorowania na celiakię, nawet jeśli dziecko nie ma żadnych objawów. Dzieci z co najmniej jednym z poniższych objawów są narażone na zwiększone ryzyko rozwoju celiakii i należy rozważyć wykonanie badań:

• Krewni pierwszego stopnia (dzieci, rodzeństwo) dziecka lub osoby dorosłej z celiakią,
• Zespół Downa,
• Cukrzyca typu 1,
• Wybiórczy niedobór immunoglobuliny A (IgA),
• Zespół Turnera,
• Zespół Williamsa,
• Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.

Celiakia u dzieci – Jak ją zdiagnozować?

W celu zdiagnozowania celiakii przeprowadza się kilka testów. Podczas badań dziecko powinno nadal spożywać pokarmy zawierające gluten. Rozpoczęcie diety bezglutenowej lub unikanie glutenu przed zakończeniem badania może spowodować, że badania będą niedokładne.

Badanie krwi

Pierwszym krokiem w badaniu na celiakię jest badanie krwi. Badanie to może zlecić lekarz pediatra lub lekarz rodzinny. Badanie krwi ujawnia, czy dziecko ma podwyższony poziom przeciwciał (białek odpornościowych) na transglutaminazę tkankową (tTG), która jest częścią jelita cienkiego. Poziom tych przeciwciał jest zwykle wysoki u osób z celiakią (o ile ich dieta zawiera gluten), ale prawie nigdy nie jest podwyższony u osób bez celiakii. W przypadku pozytywnego wyniku testu na obecność przeciwciał przeciw tTG, zwykle zaleca się wykonanie biopsji jelita cienkiego, w celu potwierdzenia rozpoznania celiakii.

Biopsja jelita cienkiego

Jeśli badanie krwi wykazuje wysoki poziom przeciwciał przeciwko tTG, diagnozę zwykle należy potwierdzić, badając wyściółkę jelita cienkiego, a następnie pobierając próbkę (biopsja) i badając ją pod mikroskopem. Biopsja może być opcjonalna u niektórych dzieci z bardzo wysokimi wynikami testu na przeciwciała przeciwko tTG i pewnymi innymi cechami. Można porozmawiać z gastroenterologiem dziecka, czy biopsja jest zalecana w danym przypadku. Biopsję zwykle wykonuje się podczas badania zwanego endoskopią. To badanie polega na połknięciu małej elastycznej rurki zwanej endoskopem, która ma na końcu kamerę. Gastroenterolog dziecięcy przeprowadza to badanie podczas sedacji dziecka (stan uspokojenia bez utarty świadomości). Kamera pozwala lekarzowi przyjrzeć się górnej części przewodu pokarmowego i usunąć drobne fragmenty powierzchni jelita cienkiego. Biopsja nie jest bolesna.

Wyściółka jelita cienkiego posiada tak zwane kosmki. Kosmki pozwalają na wchłanianie składników odżywczych przez jelito cienkie. U osób z celiakią, które spożywają gluten, kosmki ulegają spłaszczeniu, co zmniejsza wchłanianie. Gdy dziecko przestanie jeść gluten, kosmki goją się i są w stanie normalnie przyswajać składniki odżywcze.

Celiakia u dzieci – Jak ją leczyć?

Jedynym sposobem leczenia dzieci z celiakią jest dieta całkowicie bezglutenowa. Jeśli dziecko jest niedożywione z powodu choroby, przez pewien czas mogą być również potrzebne suplementy diety (napoje wysokokaloryczne lub witaminy).  Dietę bezglutenową zaleca się dla dzieci, które mają nieprawidłowe wyniki badań na obecność przeciwciał oraz:

• Nieprawidłową biopsje jelita cienkiego i objawy celiakii,
• Nieprawidłowe wyniki biopsji jelita cienkiego i znajdują się w grupie wysokiego ryzyka (nawet jeśli nie ma objawów),
• Bardzo wysoki poziom tTG wraz z typowymi objawami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak biegunka i utrata masy ciała w przypadkach, gdy rodzice zdecydowali, że dziecko nie będzie poddawane biopsji jelitowej,
• Opryszczkowate zapalenie skóry potwierdzone biopsją skóry.

Jeśli wyniki badania w kierunku przeciwciał i biopsji są sprzeczne lub niepewne lub jeśli dziecko nie ma objawów celiakii, mogą być potrzebne dodatkowe badania.

Jak przestać jeść gluten?

Dieta całkowicie bezglutenowa to jedyne leczenie celiakii. Spożywanie nawet niewielkich ilości glutenu może spowodować uszkodzenie jelit i powrót objawów. Przestrzeganie diety bezglutenowej wymaga dostosowań zarówno ze strony rodziców, jak i dziecka. Spotkanie z dietetykiem, który ma doświadczenie w leczeniu celiakii, może pomóc rodzicom i dzieciom. Poniżej znajdują się przydatne wskazówki.

• Należy dowiedzieć się, które produkty spożywcze są bezpieczne, a które nie,
• Warto czytać etykiety żywności, aby dowiedzieć się, czy żywność lub lek są bezpieczne,
• Konieczne jest upewnienie się, że dieta bezglutenowa jest zbilansowana pod względem odżywczym,
• Warto ustalić, czy potrzebne są suplementy witaminowe i mineralne (takie jak żelazo),
• Trzeba wprowadzić niezbędne zmiany, aby zapewnić bezpieczną dietę bezglutenową w domu, szkole lub na obozie letnim,
• Należy kontrolować dietę podczas spotkań towarzyskich, na wakacjach, w posiłkach poza domem i rodzinnych podróżach,
• Warto dowiedz się, gdzie znaleźć bezglutenowe substytuty ulubionych potraw dziecka.

Dla niektórych osób diagnoza celiakii jest ulgą. Dla innych, odkrycie, że muszą unikać glutenu do końca życia, wydaje się przytłaczające. W obu przypadkach należy pamiętać, że dieta bezglutenowa jest kluczem do powrotu do zdrowia. Na szczęście, życie na diecie bezglutenowej stało się łatwiejsze dzięki zwiększonej dostępności żywności bezglutenowej. Smaczne i zdrowe zastępcze bezglutenowe pokarmy są obecnie powszechnie dostępne. Niektóre dzieci z celiakią mają niedobory witamin lub składników odżywczych. Należy porozmawiać lekarzem, pielęgniarką lub dietetykiem o suplementach multiwitaminowym i o tym, jak włączyć produkty bezglutenowe, które są bogate w składniki odżywcze, takie jak produkty pełnoziarniste i naturalnie bezglutenowe.

Celiakia u dzieci – Jakie pokarmy zawierają gluten?

Najpopularniejsze zboża (pszenica, żyto i jęczmień) zawierają gluten, który jest dodawany do wielu gotowych potraw. Należy:

• Unikać pokarmów zawierających pszenicę, żyto i jęczmień.
• Włączyć różnorodne produkty spożywcze, które są naturalnie bezglutenowe i bezpieczne. Należą do nich: świeże owoce, warzywa, mleko, sery, jogurty, jajka, nieprzetworzone mięso, drób, ryby, fasola, orzechy, oleje i cukier.
• Dołączyć naturalnie bezglutenowe zboża i skrobię. Typowe formy to ryż, kukurydza i ziemniak. Mniej popularne bezglutenowe ziarna amarantusa, gryki, komosy ryżowej, teffu i prosa dodają potrzebnych składników odżywczych i urozmaicenia diecie bezglutenowej.
• Uważnie czytać etykiety na wszystkich produktach spożywczych. Wszystkie ziarna, mąki i skrobie powinny być oznaczone jako bezglutenowe. Wybierając gotową żywność, mieszanki i przyprawy, należy uważnie przeczytać etykietę, zwracając szczególną uwagę na dodatki, takie jak stabilizatory lub emulgatory, które mogą zawierać gluten. Należy pamiętać, że informacja „bez pszenicy” niekoniecznie oznacza produkty bezglutenowe.
• Chociaż owies jest naturalnie bezglutenowy, czasami może zostać zanieczyszczony pszenicą podczas przetwarzania. Dlatego, rodzice powinni mieć pewność, że owies jest wytwarzany zgodnie z protokołem czystości, a opakowanie wyraźnie wskazuje, że produkt jest bezglutenowy i został przetworzony w zakładzie bezglutenowym. Dzieci z nowo zdiagnozowaną celiakią powinny poczekać, aż ich jelita się zagoją, zanim dodadzą do diety owies. Jeśli do diety dodaje się owies, należy to robić pod kontrolą dietetyka. Owies jest zwykle dodawany w małych porcjach i stopniowo zwiększany w miarę upływu czasu, aby uniknąć jakichkolwiek objawów spowodowanych wzrostem błonnika w diecie. Uważne monitorowanie objawów jest ważne, ponieważ niewielki procent ogólnej populacji nie toleruje białka znajdującego się w owsie.
• Można dołączyć mleko, ser, jogurt i inne pokarmy zawierające laktozę, jeśli dziecko je toleruje. Na początku dziecko może mieć trudności z przyjmowaniem tych pokarmów.

Uwagi na temat produktów bezglutenowych

Zwykła dieta bezglutenowa często opiera się na ryżu, ziemniakach i kukurydzy, które zastępują standardowe pieczywo zawierające gluten, makarony i płatki zbożowe w diecie opartej na pszenicy. Istnieje jednak obawa o wartość odżywczą standardowej diety bezglutenowej. Większość komercyjnych produktów bezglutenowych wykorzystuje przetworzone mąki i skrobie, a nie pełne ziarna. Produkty te często zawierają więcej cukru, tłuszczu i soli, aby nadać im bliższą konsystencję, ale są znacznie bardziej kaloryczne w porównaniu z ich odpowiednikami na bazie pszenicy. Dieta bezglutenowa, która w dużej mierze opiera się na produktach dostępnych w sklepach, może być mniej zdrowa (zawiera więcej cukru, tłuszczu i kalorii), a także może powodować większy przyrost masy ciała.

Najzdrowsza dieta bezglutenowa obejmuje różne rodzaje naturalnie bezglutenowych ziaren i pełnych ziaren. Spożywanie różnych bezglutenowych pełnych ziaren zwiększa wartość odżywczą diety poprzez dodanie błonnika, witamin i minerałów (w szczególności witamin z grupy B i żelaza). Pojawiły się pewne obawy dotyczące potencjalnego ryzyka narażenia na arsen w diecie, w której przeważa ryż. Te obawy mogą być uzasadnione, ale ryzyko nie zostało naukowo udowodnione.

Celiakia u dzieci – Czy naprawdę potrzebna jest dieta całkowicie bezglutenowa?

Tak, dieta całkowicie bezglutenowa to jedyna metoda leczenia celiakii.  Dzieci, które nie mają objawów celiakii, mogą mieć trudności z przestrzeganiem diety całkowicie bezglutenowej. Rzeczywiście, niektórzy lekarze kwestionowali potrzebę diety bezglutenowej u osób bez objawów. Jednak większość ekspertów zaleca dietę całkowicie bezglutenową wszystkim dzieciom z celiakią, niezależnie od tego, czy dziecko ma objawy, z następujących powodów:

• U niektórych dzieci z celiakią występują niedobory witamin lub składników odżywczych, nawet jeśli czują się dobrze. Nieleczone niedobory mogą powodować problemy, takie jak niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza lub utrata masy kostnej z powodu niedoboru witaminy D. Dzieci z celiakią, które nie stosują diety całkowicie bezglutenowej, są bardziej narażone na pewne problemy zdrowotne w wieku dorosłym, w tym osteoporozę, niepłodność, posiadanie dzieci z niższą masą urodzeniową i być może, niektóre rodzaje nowotworu.
• Przestrzeganie diety całkowicie bezglutenowej zwykle pomaga podnieść poziom energii i poprawić samopoczucie dziecka, nawet jeśli dziecko nie ma wyraźnych objawów.

Celiakia u dzieci – Jak wyglądanie monitorowanie stanu dziecka?

Po rozpoczęciu diety bezglutenowej większość dzieci zaczyna czuć się lepiej w ciągu kilku tygodni.  Po tym, jak dziecko stosuje dietę bezglutenową przez około sześć miesięcy, lekarz lub pielęgniarka dziecka może powtórzyć badanie krwi, w celu zbadania poziomu przeciwciał przeciwko tTG. Poziom przeciwciał powinien być niższy, gdy stan dziecka się poprawia i nadal unika glutenu. U większości dzieci, poziomy przeciwciał szybko wracają do normy. Jednak u niektórych dzieci normalizacja poziomu przeciwciał może potrwać dłużej. Ponowna biopsja jelita cienkiego zwykle nie jest konieczna, jeśli objawy u dziecka ustępują, a poziom przeciwciał spada po rozpoczęciu diety bezglutenowej. Ponowna biopsja lub inne badania mogą być zalecane, jeśli objawy nie ulegną poprawie lub jeśli poziom przeciwciał pozostaje podwyższony.

Jak wygląda życie dziecka z celiakią?

Celiakia to choroba trwająca całe życie. Nie ma lekarstwa na celiakię, chociaż unikanie glutenu prawdopodobnie zapobiega wszystkim powikłaniom celiakii. Dieta bezglutenowa będzie wymagała zmian dla całej rodziny. U niektórych osób utrzymanie diety całkowicie bezglutenowej powoduje wiele niepokoju i przeszkadza w jedzeniu poza domem oraz wpływa na jakość życia. Rozmowa z doświadczonym pracownikiem służby zdrowia lub dietetykiem może pomóc dziecku i rodzinie dokonać zmian niezbędnych do utrzymania bezglutenowego stylu życia bez nadmiernego niepokoju. Można rozważyć dołączenie do grupy wsparcia. Rodzice dzieci, u których niedawno zdiagnozowano celiakię, będą musieli porozmawiać z nauczycielem dziecka na temat choroby oraz poinformować  jakie pokarmy są bezpieczne i co zrobić w przypadku nieumyślnego kontaktu z glutenem.