Choroba Parkinsona

Co to jest choroba Parkinsona?

Choroba Parkinsona (PD) jest częstym zaburzeniem, które wpływa na zdolność mózgu do kontrolowania ruchu. Choroba stopniowo pogarsza się w czasie, chociaż tempo zmian jest bardzo zróżnicowane u różnych osób. Wiele osób z tą chorobą, które są leczone, może żyć latami bez poważnej niepełnosprawności. Dostępnych jest wiele metod leczenia, które mogą pomóc złagodzić objawy i poprawić jakość życia danej osoby.

Jak powstaje choroba Parkinsona?

Przyczyna choroby nie jest znana. Zwykle, niektóre komórki nerwowe (neurony) w mózgu wytwarzają substancję chemiczną zwaną dopaminą, która pomaga kontrolować ruch. U osób z chorobą Parkinsona, neurony te powoli ulegają degeneracji i tracą zdolność do produkcji dopaminy. W rezultacie, objawy choroby rozwijają się stopniowo i mają tendencję do nasilania się z czasem. Nie jest jasne, w jaki sposób i dlaczego te neurony przestają działać poprawnie.

Około 10 do 15% osób z tym schorzeniem ma przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzica lub rodzeństwo) z tą chorobą. Wydaje się, że choroba Parkinsona jest przenoszona od członków rodziny tylko w nielicznych przypadkach. U osób młodszych (zdiagnozowanych przed 50 rokiem życia) rolę mogą odgrywać mutacje genetyczne. Większość specjalistów od zaburzeń ruchu uważa, że ​​PD jest wynikiem złożonej kombinacji genów i przyczyn środowiskowych.  Choroba Parkinsona występuje częściej u osób w wieku powyżej 50 lat. Szacuje się, że około 1% osób w wieku powyżej 60 lat jest dotkniętych chorobą Parkinsona. Wydaje się, że więcej mężczyzn niż kobiet choruje na PD, chociaż potrzebne są dalsze badania, aby to potwierdzić.

Jakie objawy daje choroba Parkinsona?

Oznaki i objawy choroby Parkinsona można podzielić na dwie kategorie: motoryczne i niemotoryczne. 

Objawy motoryczne

Objawy motoryczne to te, które wpływają na ruch ciała. To najbardziej oczywiste objawy choroby Parkinsona. Głównymi objawami motorycznymi są: drżenie, spowolnienie ruchów, sztywność i słaba równowaga. Symptomy te są zwykle łagodne we wczesnych stadiach choroby. Objawy zwykle zaczynają się po jednej stronie ciała i rozprzestrzeniają na drugą stronę w ciągu kilku lat. W miarę nasilania się objawów, osoba chora  może mieć trudności z chodzeniem, mówieniem i wykonywaniem innych normalnych codziennych czynności. Chociaż objawy zwykle postępują powoli, różni się to w zależności od osoby. Ważne jest, aby omówić wszelkie uciążliwe lub nasilające się objawy z lekarzem, aby można było zastosować optymalny rodzaj leczenia. Objawy PD można skutecznie leczyć przez dłuższy czas.

Drżenie

Drżenie spowodowane przez chorobę jest najbardziej zauważalne, gdy dotknięta chorobą część ciała jest w spoczynku. Objawy związane z wczesną chorobą Parkinsona są sporadyczne i mogą nie być zauważalne dla innych. Niektórzy pacjenci zgłaszają niewidoczne uczucie „wewnętrznego drżenia” kończyn lub ciała. Kiedy drżenie staje się zauważalne, zwykle pojawia się w jednej ręce. Drżenie zwykle przenosi się na drugą stronę ciała w ciągu kilku lat. Lęk, podniecenie i stres mogą nasilić drżenie. Może ono wpływać na inne części ciała, w tym nogi, usta, szczękę lub język. Jednakże, drżenie zwykle nie wpływa na głowę. Większość osób z PD odczuwa drżenie w pewnym momencie choroby, chociaż niektórzy tego nie zauważają. Strona ciała, która jako pierwsza została dotknięta drżeniem, również jest bardziej dotknięta objawami w trakcie choroby.

Bradykinezja

Bradykinezja to uogólniona powolność ruchu. Ostatecznie dotyka wszystkich pacjentów i może powodować uczucie braku koordynacji, osłabienie lub zmęczenie. Bradykinezja w ramionach może powodować trudności w wykonywaniu takich czynności jak zapinanie guzików, wiązanie sznurówek, dwukrotne kliknięcie myszą komputerową, pisanie na klawiaturze lub wyciąganie monet z kieszeni lub torebki. Objaw ten może powodować ‘ciągnięcie' nóg podczas chodzenia, robienie krótszych kroków lub uczucie niestabilności. Chory może mieć również trudności ze wstawaniem z krzesła lub wysiadaniem z samochodu.

Sztywność

Sztywność powoduje usztywnienie ruchów ramion, nóg lub ciała. Zwykle zaczyna się po tej samej stronie ciała, co inne wczesne objawy, takie jak drżenie i spowolnienie ruchowe. W miarę postępu choroby atakowane są obie strony ciała.

Słaba równowaga (niestabilność postawy)

Normalnie, w mózgu występują automatyczne odruchy, które pomagają nam zachować równowagę, gdy stoimy lub chodzimy. U osób z chorobą Parkinsona odruchy te zawodzą, powodując tendencję do upadku lub utraty równowagi. Utrata równowagi i upadek, zwane niestabilnością postawy, zwykle występują dopiero w późniejszym przebiegu choroby. Gdy te odruchy przestaną działać, osoba będzie miała coraz więcej problemów z chodzeniem, do tego stopnia, że ​​niektórzy mogą potrzebować pomocy lub wózka inwalidzkiego, aby się poruszać. Jeśli niestabilność postawy rozwija się wcześnie w przebiegu choroby, sugeruje to inny zespół parkinsonizmu, taki jak postępujące porażenie nadjądrowe lub atrofia wielonarządowa.

Objawy niemotoryczne

Objawy niemotoryczne to te, które nie są związane z ruchem. Wiele objawów niemotorycznych wpływa na nastrój, zmysły (np. węch, smak, wzrok) i zdolność myślenia chorego. Poniżej omówiono niektóre z najbardziej uciążliwych niemotorycznych objawów choroby Parkinsona.

Problemy poznawcze i demencja

W chorobie Parkinsona często występują problemy z myśleniem i pamięcią, od łagodnych do ciężkich. Niektóre badania wskazują, że 40% lub więcej osób z chorobą cierpi na te problemy w dłuższej perspektywie. Typowe objawy poznawcze obejmują dłuższe przetwarzanie informacji i trudności w podejmowaniu decyzji, problemy z wielozadaniowością, zapamiętywaniem ostatnich wydarzeń i ocenianiem odległości.

Psychoza i halucynacje

Psychozę definiuje się jako zaburzenie myślenia, które powoduje, że osoba traci kontakt z rzeczywistością. Objawy psychotyczne występują u 20 do 40% osób leczonych lekami. Podstawowa przyczyna psychozy jest słabo poznana, chociaż wiele leków stosowanych w leczeniu choroby może powodować psychozę jako efekt uboczny, szczególnie u osoby, która już ma problemy poznawcze. Halucynacje wzrokowe (widzenie rzeczy, które nie są rzeczywiste) są najczęstszymi objawami psychozy, które zwykle stają się częstsze i cięższe w miarę postępu choroby. Halucynacjom mogą towarzyszyć urojenia, zwykle o podtekście paranoidalnym, takie jak irracjonalne obawy. Może to być wyobrażenie, że małżonek oszukuje, kradzież pieniędzy, intruzi mieszkający w domu itp. Wiele osób, u których występują objawy psychotyczne, choć nie wszyscy, są świadomi lub mogą być przekonani, że ich urojenia nie mają podstaw w rzeczywistości. Jednak myślenie urojeniowe może być tak intensywne, że ma poważny wpływ na zachowanie, skłaniając osobę poszkodowaną do wezwania policji w przypadku wyimaginowanych zagrożeń.

Zaburzenia nastroju

Depresja, lęk i utrata motywacji (apatia) to częste zaburzenia nastroju. Wszystkie te stany mogą znacznie obniżyć jakość życia chorego i pogorszyć objawy motoryczne. Objawy depresji zwykle obejmują smutek, utratę zdolności odczuwania przyjemności i zmniejszenie zainteresowania aktywnością. Objawy lęku mogą obejmować ataki paniki, nadmierne zmartwienie lub strach. Apatia jest definiowana jako utrata motywacji prowadząca do osłabienia mowy, ruchu i ekspresji emocjonalnej.

Zaburzenia snu

Trudności z zasypianiem i utrzymaniem snu są częstymi problemami u wielu osób z chorobą Parkinsona. Problemy te mogą być związane z trudnościami w przybraniu odpowiedniej pozycji w łóżku, skurczami mięśni, wyrazistymi snami lub koszmarami, bólem lub potrzebą częstego oddawania moczu. Zaburzenie znane jako zaburzenie zachowania podczas snu przy szybkich ruchach gałek ocznych występuje również u osób z chorobą Parknsona. To zaburzenie snu może spowodować, że osoba będzie odgrywać swoje sny, krzyczeć, kopać lub uderzać pięścią podczas snu, potencjalnie raniąc się przez wypadnięcie z łóżka lub nieświadome uderzenie partnera w łóżku.

Senność w ciągu dnia

Nadmierna senność w ciągu dnia dotyka nawet 75% osób z chorobą Parkinsona. Leki stosowane w leczeniu choroby mogą nasilać senność w ciągu dnia. Niektórzy ludzie czują się senni, podczas gdy inni mogą doświadczać nagłych, niezamierzonych „ataków” snu (powodujących nieoczekiwane zasypianie w ciągu dnia). Chociaż ataki te nie są powszechne, zarówno senność, jak i ataki mogą być szczególnie niebezpieczne dla osób, które prowadzą pojazdy. Takie osoby powinny zgłaszać te objawy swojemu lekarzowi, ponieważ może być konieczna zmiana leków. Większość osób może kontynuować prowadzenie pojazdu, o ile objawy motoryczne pozostają łagodne, ale zwykle należy przerwać prowadzenie pojazdu, gdy nasilą się objawy motoryczne i inne.

Zmęczenie

Zmęczenie to ciągłe uczucie znacznie zmniejszonej energii. Ponad połowa osób z chorobą Parkinsona uważa zmęczenie za jeden z objawów powodujących największą niepełnosprawność. Często określa się je nawet jako wyczerpanie. Chociaż zmęczenie, zaburzenia snu i depresja nakładają się na siebie, osoby z chorobą Parkinsona często potrafią oddzielić zmęczenie od senności.

Dysfunkcja autonomiczna

Autonomiczny układ nerwowy kontroluje nieświadome lub automatyczne funkcje tętna, trawienia, szybkości oddychania, pocenia się, oddawania moczu i podniecenia seksualnego. Autonomiczne objawy choroby mogą obejmować niskie ciśnienie krwi po wstaniu (prowadzące do zawrotów głowy lub upadków), zaparcia, trudności w połykaniu, nadmierne pocenie się, wyciek moczu i dysfunkcje seksualne (nienormalnie zmniejszone lub zwiększone zainteresowanie seksem).

Utrata węchu

Węch jest często tracony przez osoby z chorobą Parkinsona. Dzieje się to zwykle na wczesnym etapie choroby, jeszcze przed pojawieniem się któregokolwiek z bardziej znanych objawów i często bez zauważenia tego przez pacjenta. Zgłasza się trudności w identyfikowaniu zapachów oraz w odróżnianiu jednego zapachu od drugiego.

Ból

Bolesne odczucia są zgłaszane u ponad 40% pacjentów. Ból może być przeszywający, palący lub mrowiący i może być odczuwany w kilku miejscach lub tylko w określonych obszarach ciała, w tym na twarzy, brzuchu, genitaliach i w stawach. Ogólnie rzecz biorąc, bolesne odczucia występują w tych samych częściach ciała, co objawy motoryczne i mogą być bardziej widoczne w miarę spadku działania leków.

Choroba Parkinsona – Jak można ją zdiagnozować?

Oznaki i objawy choroby Parkinsona mogą wystąpić u osób z innymi schorzeniami neurologicznymi. Ważne jest, aby odróżnić je od tych innych schorzeń, ponieważ leczenie danych chorób różni się. Jednakże, pewne rozpoznanie we wczesnych stadiach choroby może być trudne.

Wywiad lekarski i badanie przedmiotowe

Nie ma badań krwi ani badań obrazowych, które mogłyby pomóc w potwierdzeniu rozpoznania choroby. W rezultacie, diagnoza opiera się na oznakach i objawach u danej osoby, które są weryfikowane podczas wywiadu medycznego i dokładnego ogólnego badania fizykalnego i neurologicznego.  Zasadniczo, aby postawić diagnozę, muszą być obecne dwa z trzech podstawowych objawów (drżenie, spowolnienie ruchowe i sztywność), przy czym jednym z nich jest spowolnienie ruchowe. Inne czynności wspomagające diagnozę obejmują:

• Objawy zaczęły się po jednej stronie ciała,
• Drżenie występuje, gdy kończyna (ramię) osoby jest w stanie spoczynku,
• Objawy można złagodzić lekami przeciwpadaczkowymi.

Podczas wywiadu, lekarz zapyta pacjenta, kiedy wystąpiły objawy i czy doszło do zaatakowania jednej lub obu stron ciała. Pacjent lub członek rodziny powinien wspomnieć, czy w ostatnim czasie nastąpiły zmiany nastroju, nawyków związanych ze snem, czynności jelit i pęcherza lub zdolności jasnego zapamiętywania lub jasnego myślenia. Lekarz zapyta także o inne schorzenia, aktualne leki, niedawne urazy lub upadki oraz trudności w chodzeniu lub wstawaniu. Lekarz wykona badanie fizykalne i neurologiczne, aby obserwować odruchy pacjenta, mięśnie, równowagę podczas chodzenia i stania oraz zdolność wykonywania określonych czynności rękami.

Odpowiedź na leki

Objawy motoryczne na ogół ulegają znacznej poprawie dzięki lekom. Jeśli rozpoznanie jest niepewne, a objawy uciążliwe, można zalecić wykonanie testu prowokacyjnego. Obejmuje to podawanie leku powszechnie stosowanego w leczeniu objawów (lewodopa lub agonisty dopaminy) przez co najmniej dwa miesiące. Jeśli objawy u danej osoby ulegną poprawie, prawdopodobne jest rozpoznanie choroby Parkinsona. Natomiast, osoby z objawami podobnymi do PD wywołanymi przez inne choroby (takie jak postępujące porażenie nadjądrowe, zanik wieloukładowy, zwyrodnienie korowo-podstawne lub demencja z ciałami Lewy’ego) zazwyczaj nie czują poprawy po zastosowaniu leków. Zwykle nie zaleca się podawania leków osobom z łagodnymi objawami, które nie przeszkadzają w codziennych czynnościach.

Badania obrazowe

Badania obrazowe, takie jak obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, zwykle nie są pomocne w potwierdzeniu, czy dana osoba ma chorobę Parkinsona. Można je wykorzystać do wykluczenia innych możliwych podejrzeń. Obrazowanie metodą tomografii komputerowej emisyjnej pojedynczego fotonu (SPECT) to badanie obrazowania mózgu, które może pomóc w oddzieleniu choroby Parkinsona od stanu zwanego drżeniem samoistnym.

Prognozy u pacjentów z chorobą Parkinsona

Trudno jest przewidzieć wyniki leczenia u osoby z choroba Parkinsona, ponieważ jest to bardzo zróżnicowane w zależności od osoby. Większość ludzi dobrze radzi sobie przez wiele lat. Oczywiście wiele osób z tą chorobą obawia się niepełnosprawności i śmierci. Chociaż samo PD nie jest śmiertelne, zwiększa ryzyko zgonu z powodu powikłań związanych z chorobą, takich jak upadki, zadławienie lub zapalenie płuc.  Ponownie, ważne jest, aby pamiętać, że postęp choroby jest powolny, a dostępne leki mogą łagodzić objawy przez dłuższy czas.

Rozpoznanie choroby przewlekłej może być przerażającym doświadczeniem, pełnym niepewności co do przyszłości. W pierwszych miesiącach i latach po zdiagnozowaniu choroby Parkinsona ważne jest, aby zebrać informacje o początkowych objawach i dostępnych opcjach leczenia. Na diagnozę choroby Parkinsona osoba może reagować złością, strachem, depresją, lękiem, urazą lub kombinacją tych emocji. Obawy o dobrostan społeczny i finansowy są powszechne. Grupy wsparcia mogą pomóc pacjentowi i rodzinie w interakcji z innymi osobami, które mają ten sam problem, aby umożliwić tym osobom wymianę doświadczeń i informacji. Grupy wsparcia zapewniają również możliwość wysłuchania prelegentów, którzy mówią o różnych aspektach choroby Parkinsona.

Choroba Parkinsona – Jak wygląda leczenie?

Aktywność fizyczna

Wiele badań sugeruje, że ćwiczenia fizyczne mogą spowolnić postęp choroby Parkinsona. Jednak będzie to musiało zostać potwierdzone przez prospektywne badania kliniczne, aby udokumentować ten wpływ na progresję choroby. Ćwiczenia mogą również pomóc pacjentom poczuć się lepiej, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Ćwiczenia aerobowe mogą mieć pozytywny wpływ na stan chorobowy, poprawiając jednocześnie jakość życia i socjalizację. W literaturze medycznej pojawiły się korzystne badania dotyczące ćwiczeń poprawiających równowagę, elastyczność i siłę. Ćwiczenia fizyczne mogą pomóc w zapobieganiu niektórym powikłaniom choroby Parkinsona spowodowanym sztywnością i pochyloną postawą. Należą do nich ból barku, biodra i pleców. Korzyści z ćwiczeń będą utrzymywać się tak długo, jak długo będą kontynuowane.

Wielu pacjentów uczestniczących w programie ćwiczeń czuje się pewniej i zyskuje poczucie kontroli nad chorobą. Proste ćwiczenia wzmacniające i rozciągające są ważne dla każdego z chorobą Parkinsona. Ćwiczenia aerobowe, takie jak chodzenie (na świeżym powietrzu lub na bieżni, z podparciem), jazda na rowerze stacjonarnym, pływanie lub aerobik w wodzie są łatwe do wykonania i zwykle dodają energii. Fizjoterapeuta może pomóc w opracowaniu programu ćwiczeń dostosowanego do potrzeb chorego.

Zapewnienie bezpieczeństwa

Zapobieganie upadkom

Wraz z nasilaniem się choroby Parkinsona zwiększa się ryzyko upadku. Aby zmniejszyć to ryzyko, zachęca się pacjentów i opiekunów, aby dom był jak najbardziej bezpieczny poprzez:

• Montaż uchwytów do prysznica lub wanny, taśmy przeciwpoślizgowej na podłogach i podwyższonych desek sedesowych z uchwytami.
• Posiadanie odpowiedniego oświetlenia w domu, zwłaszcza w nocy. Pomocne może być użycie światłoczułych lampek nocnych.
• Zabezpieczanie luźnych dywaników, co może zwiększyć ryzyko potknięcia się.
• Bezpieczeństwo jazdy – większość osób z chorobą Parkinsona może kontynuować jazdę, o ile objawy motoryczne pozostają łagodne. Umiejętność prowadzenia pojazdów musi być monitorowana i formalnie ponownie oceniana, jeśli i kiedy nasilą się objawy motoryczne i poznawcze.

Terapia mowy

Problemy z mową, w tym niewyraźna mowa i mówienie zbyt cicho, są powszechne u osób z chorobą Parkinsona. Problemy te rozwijają się, gdy osłabiają się mięśnie krtani, gardła, ust, języka i warg.  Terapeuta lub logopeda może pomóc przezwyciężyć problemy z mową. Może to obejmować trening mówienia głośniej i wyraźniej, oszczędzanie energii podczas mówienia (wypowiadanie tylko ważnych słów i zwrotów) oraz używanie metod niewerbalnych, takich jak pisanie listów lub tablic słownych lub sygnały ręczne. Logopeda może również oceniać i leczyć problemy z połykaniem. Termin medyczny określający trudności w połykaniu to dysfagia. Dysfagia może zwiększać ryzyko kaszlu, zadławienia lub wdychania pokarmu (aspiracja), co może prowadzić do zapalenia płuc. Leczenie dysfagii może obejmować siedzenie prosto podczas jedzenia, nieznaczne przechylenie głowy do przodu, jedzenie małych kęsów i całkowite przeżuwanie oraz nie mówienie podczas jedzenia. Innym zabiegiem jest użycie proszku do zagęszczania płynów lub rzadkich pokarmów, ułatwiających ich połykanie.

Odżywianie w chorobie Parkinsona

Nie ma określonej diety zalecanej dla osób z chorobą Parkinsona. Kilka badań sugeruje, że dieta MIND zmniejsza ryzyko demencji u osób zagrożonych chorobą Parkinsona lub z jej wczesnymi objawami oraz zmniejsza ryzyko choroby Alzheimera. Niektórzy pacjenci zauważają, że białko w posiłku może blokować działanie dawki lewodopa przyjętego w porze posiłku. Osoby, które zauważą ten efekt, powinny porozmawiać ze swoim lekarzem o dostosowaniu czasu przyjmowania leków, zamiast po prostu unikać białka, które może prowadzić do utraty masy mięśniowej. 

Problemy z niezamierzoną utratą wagi, słabym apetytem, ​​jedzeniem i połykaniem lub przygotowywaniem posiłków należy omówić z lekarzem. Zaparcia są częstym problemem dla osób z chorobą Parkinsona z powodu związanych z chorobą zmian w jelitach lub jako skutek uboczny leków na chorobę Parkinsona. Zaparciom można zwykle leczyć poprzez zmianę diety, zwiększone nawodnienie, wzmożony wysiłek fizyczny, a czasami stosując środki przeczyszczające. Niektóre osoby z chorobą Parkinsona doświadczają wysiłku przy wypróżnianiu z powodu niepełnego rozluźnienia mięśni miednicy. Korzystanie ze stołków do podnoszenia kolan podczas siedzenia na toalecie może pomóc rozluźnić mięśnie miednicy.

Leki

W większości przypadków, leki na chorobę Parkinsona są zalecane, gdy objawy są na tyle poważne, że zakłócają codzienne życie. Wszystkie decyzje dotyczące stosowania leków przeciw chorobie powinny być podejmowane wspólnie przez pacjenta, jego opiekunów, rodzinę i lekarza. Obecnie nie udowodniono, że jakiekolwiek leczenie spowalnia, zatrzymuje ani zmienia postęp choroby Parkinsona. Jednak, leki na chorobę Parkinsona są zwykle skuteczne w kontrolowaniu objawów choroby.

U pacjentów wymagających leczenia objawów choroby Parkinsona początkowo można zastosować lewodopa lub agonistę dopaminy. Jednym z celów terapii jest znalezienie najniższej skutecznej dawki leku. Rozsądne jest stosowanie agonisty dopaminy jako początkowego leczenia osób z chorobą Parkinsona w wieku poniżej 65 lat oraz lewodopa jako leczenia początkowego osób w wieku 65 lat i starszych. Jednak często zdarzają się wyjątki od tych ogólnych zasad i wszystkie zabiegi powinny być zindywidualizowane. Lewodopa jest lekiem z wyboru, jeśli objawy choroby Parkinsona poważnie zagrażają stylowi życia pacjenta. Lewodopa przyjmuje się zwykle trzy razy dziennie, a dawkę można powoli zwiększać w czasie, w zależności od odpowiedzi pacjenta.

Leki agonistyczne dopaminy obejmują bromokryptynę, pramipeksol, ropinirol , rotygotynę i apomorfinę. W razie potrzeby, inne leki na chorobę Parkinsona mogą być przyjmowane razem z agonistą dopaminy. Selegilina i rasagilina to inhibitory monoaminooksydazy typu B (MAO B), które mogą pomóc złagodzić łagodne objawy we wczesnej fazie choroby Parkinsona. Leki antycholinergiczne są zwykle zarezerwowane dla młodszych pacjentów, u których dominujących objawem jest drżenie.