Zapalenie opon mózgowych u dzieci

Co to jest zapalenie opon mózgowych u dzieci?

Zapalenie opon mózgowych to termin medyczny określający stan zapalny tkanek (opon mózgowych) otaczających mózg i rdzeń kręgowy. Zapalenie jest najczęściej wywoływane przez wirus lub bakterię, która przenosi się z infekcji w innej części ciała przez krwioobieg. Leczenie i długoterminowe prognozy zapalenia opon mózgowych różnią się znacznie w zależności od przyczyny.

Istnieją dwa główne typy zapalenia opon mózgowych: wirusowe i bakteryjne.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych

Istnieje wiele rodzajów bakterii, które mogą powodować bakteryjne zapalenie opon mózgowych. Najbardziej prawdopodobny typ zależy od wieku dziecka, historii szczepień oraz obecnych lub przeszłych problemów zdrowotnych. Dwie najczęstsze przyczyny bakteryjnego zapalenia opon mózgowych u niemowląt i dzieci to bakterie Streptococcus pneumoniae (pneumokoki) oraz Neisseria meningitidis lub meningococcus. Niektóre czynniki mogą zwiększać ryzyko rozwoju bakteryjnego zapalenia opon mózgowych u dziecka, w tym:

– Niedawna ekspozycja na osobę z bakteryjnym zapaleniem opon mózgowych,

– Niedawna infekcja (np. infekcja ucha lub zatok),

– Podróże do obszarów, gdzie bakteryjne zapalenie opon mózgowych jest powszechne (np. niektóre obszary Afryki),

– Uraz głowy,

– Problemy z układem odpornościowym, implanty ślimakowe i pewne nieprawidłowości anatomiczne.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych to nagły przypadek medyczny, który należy szybko leczyć, aby zminimalizować ryzyko poważnej choroby, a nawet śmierci. Nawet przy odpowiednim leczeniu, dzieci które wyzdrowiały po bakteryjnym zapaleniu opon mózgowych, czasami mają długotrwałe powikłania.

Wirusowe zapalenie opon mózgowych

Najczęstszą przyczyną wirusowego zapalenia opon mózgowych jest rodzina wirusów zwana enterowirusami. Enterowirusy rozprzestrzeniają się poprzez  kontakt z kałem podczas czynności takich jak zmiana pieluchy lub pośrednio przez zanieczyszczoną wodę, żywność i powierzchnie. Inne wirusy wywołujące zapalenie opon mózgowych mogą być przenoszone przez unoszące się w powietrzu kropelki, bezpośredni kontakt, podczas porodu lub przez ukąszenie zwierzęcia (np. wścieklizna) lub robaka (np. komara, kleszcza). W krajach rozwiniętych, wirusowe zapalenie opon mózgowych występuje częściej niż bakteryjne zapalenie opon mózgowych i na ogół ma łagodniejszy przebieg. Dzieci z wirusowym zapaleniem opon mózgowych zwykle całkowicie wracają do zdrowia dzięki leczeniu wspomagającemu.

Jakie objawy wywołuje zapalenie opon mózgowych u dzieci?

Chociaż bakteryjne zapalenie opon mózgowych jest zwykle cięższe, objawy przedmiotowe i podmiotowe bakteryjnego i wirusowego zapalenia opon mózgowych są podobne. Często nie jest możliwe ustalenie, czy dziecko ma bakteryjne czy wirusowe zapalenie opon mózgowych na podstawie samych objawów. Najczęstsze objawy to:

• Noworodki mogą mieć gorączkę, której towarzyszą niespecyficzne objawy (np. nieprawidłowe karmienie, wymioty, biegunka, wysypka). Niemowlę może mieć sztywną szyję lub wypukłe ciemiączko (miękkie miejsce na czaszce) i może być drażliwe, niespokojne lub ospałe.
• Starsze dzieci mogą mieć nagłą gorączkę, ból głowy, nudności, wymioty, dezorientację, sztywność karku i mogą narzekać, że światło drażni oczy. Zapalenie opon mózgowych może powodować drgawki i obniżony poziom świadomości.
• Niektórym typom bakteryjnego zapalenia opon mózgowych mogą towarzyszyć wybroczyny i plamica. To czerwone lub fioletowe plamy na skórze, które nie bledną pod wpływem nacisku.
• Objawy wirusowego zapalenia opon mózgowych mogą przypominać objawy grypy, w tym gorączka, bóle mięśni, katar i kaszel. Jeden rodzaj wirusowego zapalenia opon mózgowych powoduje wysypkę skórną, lekko czerwoną do różowej.
• W niektórych przypadkach, objawy nasilają się powoli w ciągu jednego do dwóch dni, podczas gdy w innych przypadkach objawy nasilają się szybko w ciągu godzin.

Jak zdiagnozować zapalenie opon mózgowych u dzieci?

Ponieważ bakteryjne zapalenie opon mózgowych to nagły przypadek medyczny, który należy natychmiast leczyć, ważne jest, aby jak najszybciej ustalić przyczynę objawów u dziecka. Następujące badania są ogólnie zalecane i zwykle są wykonywane na szpitalnym oddziale ratunkowym:

Posiew krwi

W laboratorium pobiera się próbkę krwi, w celu określenia obecności bakterii (normalnie we krwi nie powinno być żadnych bakterii). Wyniki posiewu krwi mogą również pomóc określić, który antybiotyk jest najlepszy.

Nakłucie lędźwiowe

Podczas nakłucia lędźwiowego, znanego również jako nakłucie lędźwiowe, lekarz używa igły do ​​pobrania próbki płynu rdzeniowego z obszaru wokół rdzenia kręgowego w dolnej części pleców. Wykonuje się kilka testów płynu, aby określić, czy występują oznaki infekcji:

Liczba komórek, białko i glukoza

Liczba komórek zwalczających infekcje oraz poziom białka i glukozy w płynie rdzeniowym mogą dostarczyć wskazówek na temat tego, czy występuje infekcja, a jeśli tak, to jakiego rodzaju (bakteryjna lub wirusowa). Te wstępne wyniki są dostępne w ciągu kilku godzin.

Kultura bakteryjna

Kultura bakteryjna jest prawdziwym sprawdzianem, czy występuje infekcja bakteryjna. Ten test trwa zwykle od 48 do 72 godzin. Oprócz ustalenia, które bakterie powodują infekcję, kultura bakteryjna może określić, która terapia antybiotykowa jest najlepsza. Jeśli wynik testu jest negatywny, oznacza to ogólnie, że dziecko nie ma bakteryjnego zapalenia opon mózgowych. Czasami jednak wynik jest „fałszywie ujemny” i pomimo ujemnego wyniku posiewu, inne oznaki i testy laboratoryjne silnie wskazują, że dziecko prawdopodobnie ma bakteryjne zapalenie opon mózgowych. Najczęstszą przyczyną fałszywie ujemnego wyniku posiewu bakterii jest to, że dziecko otrzymało antybiotyki przed wykonaniem testu.

Testy reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR)

Jeśli oznaki, objawy, pora roku lub początkowe wyniki badania płynu mózgowo-rdzeniowego sugerują, że dziecko może mieć wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, płyn rdzeniowy może zostać wysłany do badań wirusologicznych, które zwykle wykonuje się za pomocą testów molekularnych zwanych PCR. Testy PCR mogą wykryć enterowirusy, wirus opryszczki pospolitej i inne wirusy.

Badania obrazowe

W niektórych przypadkach, przed nakłuciem lędźwiowym zalecane jest badanie obrazowe, takie jak tomografia komputerowa. Celem tego testu jest pomoc w ustaleniu, czy wykonanie nakłucia lędźwiowego jest bezpieczne i ustalenie, czy inny stan może przyczyniać się do objawów u dziecka (np. krwawienie lub guz w mózgu).

Jak leczyć zapalenie opon mózgowych u dzieci?

Leczenie zapalenia opon mózgowych zależy od tego, czy zapalenie opon mózgowych jest spowodowane przez wirus czy bakterię. Jednak to rozróżnienie może nie być jasne do czasu uzyskania wyników badań (zwykle 48 do 72 godzin). W wielu przypadkach dzieci są traktowane tak, jakby miały bakteryjne zapalenie opon mózgowych, aż do ostatecznego wykluczenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowych. Powodem tego jest fakt, że istnieje duże ryzyko poważnej choroby, a nawet śmierci, jeśli dziecko ma bakteryjne zapalenie opon mózgowych.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych to choroba zagrażająca życiu, która wymaga hospitalizacji i leczenia dożylnymi antybiotykami. Dziecko będzie uważnie obserwowane pod kątem oznak powikłań. W zależności od ciężkości choroby, dziecko może również potrzebować leczenia wspomagającego, aby ułatwić oddychanie, utrzymać ciśnienie krwi, zapobiec nadmiernemu krwawieniu i zachować nawodnienie.

• Antybiotyki – Leczenie antybiotykami zwykle rozpoczyna się natychmiast po wykonaniu badań krwi i nakłucia lędźwiowego. Leczenie podaje się dożylnie. Antybiotykoterapia doustna nie jest zalecana, ponieważ nie pozwala osiągnąć dostatecznie wysokiego stężenia antybiotyku w płynie rdzeniowym niezbędnego do leczenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowych.
• Długość leczenia – Długość leczenia antybiotykami zależy od wyników posiewów bakteryjnych. Jeśli posiewy są ujemne, a stan dziecka poprawił się, antybiotyki można odstawić po 48 do 72 godzinach. Jeśli posiewy są pozytywne, czas trwania leczenia zależy od zidentyfikowanej bakterii i od tego, czy występują powikłania. Przebieg leczenia może trwać od kilku dni do kilku tygodni.

Wirusowe zapalenie opon mózgowych

W większości przypadków nie ma leków, które mogą wyeliminować wirusa wywołującego wirusowe zapalenie opon mózgowych. Zamiast tego, leczenie ma charakter wspomagający, co oznacza, że ​​ma na celu wsparcie dziecka w okresie rekonwalescencji. Zwykle obejmuje to odpoczynek, zachęcanie dziecka do wypicia odpowiedniej ilości płynów, podawanie płynów dożylnych (jeśli dziecko nie jest w stanie wypić wystarczającej ilości płynów) oraz leki stosowane w leczeniu gorączki lub bólu głowy (np. paracetamol lub ibuprofen). Leki te należy dawkować w zależności od wagi, a nie wieku.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – Jakie są rokowania?

Rokowanie dziecka po epizodzie zapalenia opon mózgowych zależy od przyczyny (rodzaj bakterii lub wirusa), ciężkości choroby i wieku dziecka.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Większość dzieci z bakteryjnym zapaleniem opon mózgowych wraca do zdrowia bez żadnych długotrwałych powikłań. Poprawa stanu dziecka powinna nastąpić w ciągu 24 do 36 godzin od rozpoczęcia przyjmowania antybiotyków. Jednak gorączka może utrzymywać się przez cztery do sześciu dni lub dłużej. Jednak nawet przy odpowiednim leczeniu zapalenie opon mózgowych może uszkodzić mózg i powodować długotrwałe powikłania, w tym głuchotę, opóźnienie rozwoju lub trudności w uczeniu się, spastyczne lub sparaliżowane mięśnie i drgawki. W krajach rozwiniętych, około 15% dzieci z bakteryjnym zapaleniem opon mózgowych ma powikłania. Aby ustalić, czy choroba wpłynęła na słuch dziecka, badanie słuchu przeprowadza się zwykle w czasie wypisu ze szpitala. Małe dzieci powinny być również uważnie obserwowane pod kątem oznak opóźnień rozwojowych (np. niezdolność chodzenia, mówienia itp. w spodziewanym czasie). Bakteryjne zapalenie opon mózgowych jest śmiertelne w niewielkiej liczbie przypadków.

Wirusowe zapalenie opon mózgowych

Większość dzieci z wirusowym zapaleniem opon mózgowych wraca do zdrowia bez długotrwałych komplikacji. Objawy zwykle zaczynają ustępować w ciągu tygodnia, chociaż niektóre dzieci odczuwają zmęczenie, drażliwość, zmniejszoną koncentrację, osłabienie i skurcz mięśni oraz trudności z koordynacją przez kilka tygodni lub dłużej. Śmierć jest rzadkością u dzieci z wirusowym zapaleniem opon mózgowych.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – Jak można mu zapobiegać?

Kilka środków może pomóc zmniejszyć ryzyko rozwoju bakteryjnego i wirusowego zapalenia opon mózgowych.

• Szczepionki – Kilka rutynowych szczepionek dla dzieci zmniejsza ryzyko rozwoju bakteryjnego zapalenia opon mózgowych, w tym szczepionki przeciwko pneumokokom, meningokokom i pałeczkom grypy. Dostępne są również szczepionki zapobiegające niektórym typom infekcji wirusowych, które mogą powodować zapalenie opon mózgowych lub inne infekcje ośrodkowego układu nerwowego, w tym polio, grypę, ospę wietrzną, odrę i świnkę.
• Antybiotyki profilaktyczne – Antybiotyki profilaktyczne są zalecane w przypadku bliskich kontaktów osób zakażonych meningokokami, nawet jeśli kontakt był wcześniej szczepiony. Bliski kontakt definiuje się jako osobę, która mieszka z dzieckiem lub spędziła z nim co najmniej 4 godziny przez co najmniej pięć do siedmiu dni, zanim u dziecka wystąpiły objawy. Profilaktyczne antybiotyki mogą być również konieczne w przypadku bliskich kontaktów z osobami zakażonymi bakteriami Hib. Jednak dotyczy to tylko tych gospodarstw domowych, w których mieszka osoba z inwazyjną chorobą Hib i co najmniej jeden członek gospodarstwa domowego, który jest dzieckiem w wieku poniżej 48 miesięcy i nie otrzymał wszystkich szczepień przeciwko bakterii.
• Kontrola zakażeń – Rodziny dzieci z zapaleniem opon mózgowych powinny uważać, aby uniknąć zakażenia. Obejmuje to mycie rąk po dotknięciu dziecka lub zmianie pieluchy oraz przed jedzeniem lub przygotowywaniem posiłków. Nie należy dzielić się naczyniami i kubkami, podczas kaszlu należy zakryć buzię dziecka, nie całować go w usta. Takie postępowanie należy kontynuować do momentu ustąpienia objawów u dziecka (np. gorączki, biegunki, wysypki).