Oddawanie krwi

Co to jest oddawanie krwi?

Krew jest niezbędna do transportu tlenu, składników odżywczych i innych substancji do tkanek w całym ciele. Oddawanie krwi jest ważne, ponieważ ta krew może uratować życie osobom, które straciły krew w wyniku wypadku lub zabiegu. Krew może być potrzebna także osobom, u których doszło do  anemii lub z niebezpiecznie niską liczbą płytek krwi. Badania przesiewowe pomagają zmaksymalizować bezpieczeństwo oddawania krwi dla dawcy i biorcy. W przypadku osób, które rozważają oddanie krwi, lokalne ośrodki krwiodawstwa przedstawią kryteria jakie musi spełnić dawca.

Oddawanie krwi a środki ochrony dawcy

Stosuje się kilka środków ochrony, aby zapewnić bezpieczeństwo dla dawcy krwi. Jest mało prawdopodobne, aby oddawanie krwi miało jakiekolwiek negatywne skutki dla zdrowia.

Wywiad lekarski

Wszystkim dawcom krwi zadaje się pytania dotyczące historii chorób, aby ustalić, czy mogą bezpiecznie oddać krew, bez odczuwania skutków zdrowotnych.

• Choroby serca, płuc i krwi – Potencjalni dawcy są pytani, czy kiedykolwiek mieli choroby serca, płuc lub krwi. Osoby z chorobami serca, naczyń krwionośnych mózgu, niewydolnością serca i z niektórymi chorobami płuc mogą być wykluczone z oddawania krwi. Oddanie krwi jest możliwe pod warunkiem, że zostało to uzgodnione z lekarzem, a pacjent nie miał objawów choroby od 6 miesięcy. Niektóre choroby krwi, takie jak niedokrwistość z niedoboru żelaza lub przewlekła białaczka, mogą również prowadzić do wykluczenia.
• Inne schorzenia – Potencjalni dawcy są pytani, czy czują się zdrowo i dobrze w dniu pobrania. Potencjalny dawca powinien poinformować o innych poważnych schorzeniach, który następnie oceni pracownik służby zdrowia.
• Napady padaczki – Osoby, u których występowały napady padaczki mogą oddawać krew, pod warunkiem, że nie miały ataków w określonym czasie.
• Niedawna operacja – Osoby, które przeszły niedawno operację, mogą oddać krew po okresie rekonwalescencji i wznowieniu pełnej aktywności. Jeśli jednak transfuzja została przeprowadzona w czasie operacji, dawstwo nie jest dozwolone przez jeden rok.
• Ciąża – Kobiety w ciąży nie mogą oddawać krwi w czasie ciąży i przez sześć tygodni po jej zakończeniu.
• Wiek i waga – Krew może oddać osoba w wieku 18-65 lat, ważąca powyżej 50 kg.

Ocena lekarska

Oprócz wywiadu medycznego, dawcy przechodzą krótkie badanie fizykalne przed oddaniem krwi. Badanie sprawdza czy nie ma żadnych oczywistych objawów choroby lub stanów, które dyskwalifikowałyby dawcę z oddania krwi.

• Oznaki życiowe – Przed oddaniem sprawdza się puls, ciśnienie krwi i temperaturę dawcy. Osoby z gorączką, wysokim ciśnieniem krwi (wyższym niż 180/100), bardzo wysokim/niskim tętnem lub nieregularnym bicem serca tymczasowo nie mogą oddawać krwi.
• Badanie krwi – Niewielka próbka krwi jest pobierana z opuszki palca i badana pod kątem ilości hemoglobiny we krwi. Ma to na celu zapewnienie, że dawca nie ma anemii. Osobom ze zbyt niskim poziomem hemoglobiny, tymczasowo nie wolno oddawać krwi.

Niedobór żelaza

Oddawanie krwi usuwa żelazo z organizmu, co może skutkować niedoborem żelaza, jeśli jego zapasy są już niskie. Ryzyko niedoboru żelaza jest największe u nastoletnich dawców. Kobiety przed menopauzą, zwłaszcza jeśli były w ciąży oraz osoby, które często oddają krew są bardziej narażone na niedobór żelaza. Są to na przykład mężczyźni w każdym wieku i kobiety powyżej 50 lat, którzy oddają krew trzy lub więcej razy w roku. Dotyczy to również kobiet poniżej 50 roku życia, które oddają krew dwa lub więcej razy w roku. Strategia spożywania pokarmów bogatych w żelazo nie jest wystarczająca, aby uzupełnić utracone żelazo. Dlatego, wiele organizacji zaleca, aby osoby o zwiększonym ryzyku niedoboru żelaza przyjmowały multiwitaminę z żelazem lub suplement zawierający żelazo. Suplementy nalezy zażywać przez około 60 dni, w celu uzupełnienia utraconego żelaza.

Procedura oddawania krwi

Podczas oddawania krwi dawca siedzi wygodnie, a pracownik służby zdrowia wprowadza igłę w celu pobrania krwi. Odbywa się to wystarczająco wolno, aby zminimalizować możliwe objawy, takie jak zawroty głowy. Pracownicy monitoruja stan dawcy, a następnie podają jest sok lub inne płyny lub przekąski.

Oddawanie krwi – Jak często można to robić?

Krew pełną można pobrać nie częściej niż 6 razy w roku od mężczyzn i 4 razy od kobiet. Okres przerwy pomiędzy pobraniami nie może być krótszy niż 8 miesięcy.

Oddawanie krwi metodą aferazy

Metoda aferazy umożliwia pobranie określonych składników krwi. Afereza służy do selektywnego zbierania czerwonych krwinek, płytek krwi (składników krwi, które odgrywają ważną rolę w krzepnięciu), osocza i granulocytów (rodzaj białych krwinek zwalczających infekcje). Zabieg ma miejsce w ośrodku krwiodawstwa i polega na wprowadzeniu igły do ​​żyły w każde ramię. Pracownik pobiera krew jedną igłą. Nastepnie, krew przechodzi przez aparat, który oddziela osocze od określonych typów krwinek (płytki krwi lub krwinki czerwone) i zatrzymuje pożądany składnik. Pozostała część krwi jest zwracana dawcy przez drugą igłę. Procedura trwa od jednej do dwóch godzin.

Oddawanie krwi a środki przesiewowe w celu ochrony biorcy

Badania przesiewowe dawców krwi pomagają zapewnić bezpieczeństwo dla biorców krwi podczas transfuzji.

Kwestionariusz przesiewowy i testy laboratoryjne pod kątem możliwych zakażeń

W tym badaniu przesiewowym wykorzystuje się szereg różnych środków, w tym zgłaszanie ekspozycji na infekcję i inne czynniki ryzyka chorób zakaźnych. Pracownicy laboratorium badają próbkę krwi pod kątem różnych infekcji.

Badania przesiewowe w kierunku zakażeń

Potencjalnym dawcom krwi zadaje się szereg pytań dotyczących rzeczy, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia niektórych chorób zakaźnych. Pytania dotyczą  historii podróży, zażywania narkotyków i zachowań seksualnych. W niektórych przypadkach, ta informacja sprawia, że ​​dana osoba nie kwalifikuje się do oddania krwi przez określony czas lub na czas nieokreślony. Krew jest badana pod kątem określonych wirusów i bakterii, które mogą powodować infekcje. Wirusy nie przenoszą się przez transfuzję krwi. Ludzie nie powinni próbować oddawać krwi, jeśli mają gorączkę lub objawy choroby układu oddechowego, takie jak kaszel.

Ludzki wirus niedoboru odporności (HIV)

Ludzki wirus niedoboru odporności (HIV) jest wirusem powodującym AIDS. Do badań przesiewowych dawców pod kątem zakażenia wirusem HIV lub czynników ryzyka zakażenia HIV stosuje się różnorodne środki, w tym pytania dotyczące oznak lub objawów HIV oraz zachowań zwiększających ryzyko zakażenia HIV. Takie zachowania obejmują stosowanie leków dożylnych (IV) dostępnych bez recepty, korzystanie z usług seksualnych za pieniądze, wykonywanie tatuażu w placówce, w której nie używa się świeżych igieł dla każdej osoby. W zależności od odpowiedzi na te pytania, może być konieczne odczekanie pewnego czasu, zanim chętny otrzyma zgodę na oddanie krwi.

Osoby, które chcą wykonać badania na obecność wirusa HIV lub innych chorób przenoszonych drogą płciową, nie powinny oddawać krwi w tym celu. Mimo że krew po oddaniu jest testowana na obecność wirusa HIV, testy nie są doskonałe. Istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, że osoba, która mogła być narażona na zakażenie wirusem HIV, mogłaby przekazać wirusa biorcy, jeśli odda krew.

Wirusowe zapalenie wątroby

Zapalenie wątroby to infekcja wirusowa. Dawcy krwi wykonują badania w celu określenia, czy byli zakażeni wirusami zapalenia wątroby typu B lub C.

• Osoby, które miały kontakt seksualny lub mieszkały w tym samym mieszkaniu z osobą chorą na wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, nie mogą oddawać krwi przez 1 rok. Podobne odroczenie stosuje się w przypadku narażenia osób z wirusowym zapaleniem wątroby niewiadomego pochodzenia.
• Osoby, które kiedykolwiek miały  pozytywny wynik testu na antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, nie mogą oddawać krwi. Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B może chwilowo spowodować dodatni wynik testu. Aby uniknąć dyskwalifikacji jako dawca krwi. Osoba, która niedawno otrzymała szczepionkę przeciw WZW B, powinna odczekać 21 dni przed oddaniem krwi. Po tym czasie, wynik testu powinien być negatywny. Dawcy z fałszywie dodatnimi lub wywołanym szczepionką dodatnim wynikiem na obecność zapalenia wątroby typu B mogą zostać ponownie zakwalifikowani do oddania krwi, jeśli ośrodek krwiodawstwa przestrzega rygorystycznego protokołu i upłynął wystarczający czas.
• Dawców nie pyta się, czy kiedykolwiek chorowali na wirusowe zapalenie wątroby. Jeśli jednak osoba dobrowolnie poda tą informację, większość ośrodków krwiodawstwa odracza takich dawców, ponieważ pozytywny wynik testu laboratoryjnego wymagałby zniszczenia oddanej krwi.
• Osoby, które przeszły transfuzję krwi, nie mogą oddawać krwi przez 12 miesięcy od daty transfuzji.

Choroby pasożytnicze

Dawcom krwi rutynowo zadawane są pytania dotyczące możliwego narażenia na kilka chorób wywoływanych przez pasożyty, które mogą być przenoszone przez transfuzję krwi.

Malaria

W niektórych częściach świata, dochodzi do przeniesienia malarii przez transfuzję krwi. Dawcy, którzy chorowali na malarię, nie mogą oddawać krwi przez trzy lata po ustąpieniu objawów. Osoby, które mieszkały (zwykle co najmniej pięć lat) w krajach, w których malaria jest powszechna, nie mogą oddawać krwi przez trzy lata od ich wyjazdu z tego kraju. Podróżni, którzy odwiedzili regiony, w których występuje malaria, nie mogą oddawać krwi przez trzy miesiące po opuszczeniu tego obszaru, pod warunkiem, że nie mieli objawów malarii.

Choroba Chagasa i babeszjoza

Przenoszenie choroby Chagasa przez transfuzję jest rzadkie w Stanach Zjednoczonych. Dawców krwi pyta się, czy kiedykolwiek chorowali na chorobę Chagasa, a większość oddanej krwi jest badana w kierunku choroby Chagasa. Przenoszenie babeszjozy (choroby podobnej do malarii przenoszonej przez kleszcze) przez transfuzję jest rzadkie. Krwiodawców pyta się, czy kiedykolwiek chorowali na tę chorobę. Na obszarach, gdzie babeszjoza występuje częściej, można wykonać badania krwi w tym kierunku.

Infekcja bakteryjna

Niektóre bakterie normalnie żyją na skórze i w przewodzie pokarmowym. Bakterie mogą dostać się do krwi dawcy, jeśli dawca ma infekcję bakteryjną, jeśli bakterie na skórze dostaną się do krwi z igły lub jeśli w pobliżu miejsca poboru krwi występuje infekcja skóry. Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo bakteryjnego zakażenia krwi, pracownik służby zdrowia oczyszcza skórę przed wkłuciem igły. Potencjalni dawcy, którzy mają gorączkę, źle się czują lub przyjmują doustne antybiotyki, nie mogą oddawać krwi. Ograniczenia te dotyczą również osób, które gromadzą krew na własny użytek.

Inne infekcje

Oddanej krwi nie można badać pod kątem każdej możliwej infekcji, a na całym świecie często pojawiają się nowe rodzaje infekcji. Materiały edukacyjne oraz kwestionariusz dla dawców zawierają kilka ogólnych pytań, które mają na celu zidentyfikowanie osób z objawami infekcji lub osób, które podróżowały do ​​miejsc, w których infekcje są częstsze. Ponadto, centrum krwiodawstwa informuje również dawców, że powinni zadzwonić do centrum, jeśli w ciągu dwóch tygodni po oddaniu krwi pojawią się określone objawy. Pytania w kwestionariuszu poprzedzającym oddanie krwi dotyczą ogólnych objawów zakażenia. Osoby, które mogą być narażone na zarażenie się infekcją z powodu podróży lub innych czynników, powinny przełożyć termin oddania krwi. Decyzję o odroczeniu można podjąć w momencie oddawania krwi lub po jej zakończeniu (w takim przypadku ośrodek nie będzie wykorzystywał ani rozprowadzał oddanej krwi).

Inne schorzenia

W celu ochrony biorcy przed powikłaniami niezakaźnymi, dawca jest badany pod kątem określonych schorzeń przed oddaniem krwi.

• Nowotwór – Nie było do tej pory przypadków przeniesienia nowotworu przez transfuzję krwi. Jednakże, ponieważ taka transmisja jest teoretycznie możliwa, dawcy są badani pod kątem raka w wywiadzie. Dawcy, którzy mieli raka narządu litego lub tkanki (płuca, wątroby, piersi) mogą oddawać krew, jeśli są wolni od objawów i choroby przez okres czasu wolny od leczenia. Ten okres jest różny, ale wynosi co najmniej jeden rok. Dawcy, którzy mieli nowotwór krwi (np. białaczkę lub chłoniaka), są trwale wykluczeni z możliwości oddawania krwi. Dawcy, którzy mieli powierzchownego raka, który został całkowicie usunięty chirurgicznie  mogą oddać krew bez okresu oczekiwania. Do tego rodzaju nowotworów należy podstawnokomórkowy skóry lub wczesny rak szyjki macicy.
• Hemochromatoza – Osoby z dziedziczną hemochromatozą (stan, w którym częste pobieranie krwi jest standardowym leczeniem) mogą oddać krew, jeśli spełniają określone kryteria. Nie ma ryzyka przeniesienia hemochromatozy na biorcę.

Oddawanie krwi a niedawne szczepienia

Istnieją surowe normy dotyczące oddawania krwi po otrzymaniu szczepionki. Kiedy pójdziesz oddać krew, zostaniesz zapytany, czy ostatnio były wykonane szczepienia. Jeśli tak, być może będzie konieczne odłożenie oddania krwi.  W przypadku niektórych szczepionek zawierających żywe lub osłabione wirusy lub bakterie należy odczekać co najmniej dwa tygodnie przed oddaniem krwi. Należą do nich szczepionki przeciw odrze, śwince, polio, durowi brzusznemu, żółtej febrze. W przypadku szczepionek przeciwko różyczce, ospie wietrznej i półpaścowi, należy odczekać cztery tygodnie.

Leki

Większość leków przyjmowanych przez dawców nie stanowi zagrożenia dla biorców. Jednak wiadomo, że wiele leków powoduje wady wrodzone i są one brane pod uwagę podczas badań przesiewowych dawców:

• Etretynat, stosowany w łuszczycy,
• Acytretyna, stosowana także w łuszczycy,
• Izotretynoina, stosowana w leczeniu trądziku,
• Finasteryd, stosowany w leczeniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego lub wypadania włosów,
• Dutasteryd, zwykle podawany w leczeniu przerostu gruczołu krokowego,
• Wismodegib, stosowany przu raku podstawnokomórkowym skóry.

Dawcy, którzy przyjmowali izotretynoinę i finasteryd, proszeni są o odczekanie miesiąca po przyjęciu ostatniej dawki przed oddaniem krwi. Potencjalni dawcy, którzy zażyli dutasteryd, proszeni są o odczekanie sześciu miesięcy. Dawcy, którzy przyjęli wismodegib, proszeni są o odczekanie dwóch lat, a dawcy, którzy przyjęli acytretynę, proszeni są o odczekanie trzech lat. Osoby, które przyjęły etretynat, są trwale wykluczone z oddawania krwi.

Osoby, które przyjmowały aspirynę lub leki zawierające aspirynę w ciągu ostatnich 48 godzin, mogą oddawać pełną krew, ale nie mogą oddawać płytek krwi metodą aferazy. Ci, którzy przyjmowali leki przeciwpłytkowe (np. klopidogrel lub tikagrelor), muszą odczekać zmienny okres od 2 do 14 dni na oddanie płytek krwi metodą aferezy. Osobom, które przyjmowały leki przeciwzakrzepowe, na ogół nie wolno oddawać krwi przez co najmniej dwa lub siedem dni (w zależności od konkretnego leku) po ostatniej dawce. Leki przeciwzakrzepowe obejmują warfarynę, dabigatran, rywaroksaban, apiksaban, edoksaban i heparynę.

Badania laboratoryjne oddanej krwi

Po pobraniu jednostki krwi, krew jest badana w laboratorium pod kątem chorób zakaźnych, które mogą być przenoszone przez transfuzję krwi. Należą do nich testy na obecność między innymi wirusa HIV, zapalenia wątroby typu B, zapalenia wątroby typu C, ludzkiego wirusa T-limfotropowego (HTLV) czy kiły.

Krajowy Rejestr Dawców Krwi

Krajowy Rejestr Dawców Krwi zawiera nazwiska osób, które zostały zdyskwalifikowane z pobierania krwi w przeszłości, zwykle z powodu ryzyka wystąpienia określonych chorób zakaźnych, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu B lub zakażenie wirusem HIV. Teoretycznie jest możliwe, że osoba z jedną z tych chorób może mieć pozytywny wynik testu w jednym czasie, ale negatywny wynik testu w późniejszym czasie. Nazwisko dawcy jest zwykle sprawdzane w tym rejestrze przed i po darowiźnie.

Transfuzja krwi a ryzyko zakażenia

Środki bezpieczeństwa, takie jak ulepszone testy przesiewowe, znacznie zmniejszyły ryzyko zakażenia wirusem w wyniku transfuzji krwi. Najnowsze szacunki sugerują następujące ryzyko wystąpienia niektórych infekcji po otrzymaniu krwi:

• Ok. 1 na 200 000 do 1 na 360 000 – wirusowe zapalenie wątroby typu B,
• 1 na 1 milion do 1 na 2 miliony – wirusowe zapalenie wątroby typu C,
• Mniej więcej 1 na 1,5 miliona do 1 na 2 miliony – ludzki wirus niedoboru odporności (HIV),
• 1 na 2 miliony – ludzki wirusa T-limfotropowy (HTLV).

Inne ryzyko związane z oddawaniem krwi

Oprócz ryzyka zakażenia w wyniku transfuzji, inne zagrożenia obejmują:

• Duszność na skutek  reakcji immunologicznych/zapalnych, zwanych ostrym poprzetoczeniowym uszkodzeniem płuc (TRALI),
• Duszność na skutek dużej objętości płynu, nazywaną poprzetoczeniowym przeciążeniem krążenia (TACO),
• Reakcje alergiczne na białka lub komórki podczas transfuzji,
• Atak immunologiczny u biorcy w wyniku przetoczenia komórek, zwany chorobą przeszczep przeciwko gospodarzowi (ta-GVHD),
• Niezgodność krwi prowadząca do zniszczenia przetoczonych komórek przez układ odpornościowy biorcy,
• Gorączkę spowodowaną przez hormony  (cytokiny) działające podczas transfuzji, zwaną również niehemolityczną poprzetoczeniową reakcją gorączkową (FNHTR).

Zagrożenia te występują rzadko i są dobrze znane lekarzom, którzy podejmują specjalne środki, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia powyższych powikłań.

Transfuzja autologiczna

Autologiczne oddawanie krwi ma miejsce, gdy dawca oddaje krew dla siebie. Dzieje się to na kilka dni do sześciu tygodni przed planowaną operacją, kiedy może być potrzebna krew. Autotransfuzja zmniejsza ryzyko większości, ale nie wszystkich, infekcyjnych powikłań związanych z transfuzją krwi.

Oddawanie krwi – Potencjalne powikłania

Większość osób oddających krew nie ma żadnych komplikacji wymagających opieki medycznej. Najczęstsze powikłania to zasinienie lub bolesność w miejscu wkłucia oraz zmęczenie. Niewielki procent (2% do 5%) ludzi mdleje przed, w trakcie lub po oddaniu krwi. Jest to bardziej powszechne, gdy dana osoba oddaje krew po raz pierwszy oraz u osób młodszych. Wypicie 500 ml wody przed oddaniem krwi może zmniejszyć to ryzyko.