Leczenie udaru niedokrwiennego

Jak wygląda leczenie udaru niedokrwiennego?

Celem leczenia po udarze niedokrwiennym jest jak najszybsze przywrócenie dopływu krwi do dotkniętego obszaru mózgu, czyli w ciągu pierwszych godzin od wystąpienia objawów udaru. Główne bardzo wczesne metody leczenia udaru niedokrwiennego to:

• Terapia trombolityczna – Leczenie polega na podaniu leku zwanego alteplazą lub tPA dożylnie, w celu rozbicia skrzepu, który blokuje przepływ krwi do mózgu.
• Trombektomia mechaniczna – Jest to procedura, która polega na umieszczeniu przez specjalistę cewnika w zablokowanej tętnicy i usunięciu skrzepu za pomocą specjalnego urządzenia, w celu ponownego otwarcia zablokowanej tętnicy.

Zarówno terapia trombolityczna, jak i trombektomia mechaniczna wymagają opieki w szpitalu, który ma doświadczenie w tej dziedzinie i może zapewnić usługi ratunkowe, szybką konsultację z neurologiem, intensywną opiekę oraz obrazowanie mózgu i naczyń za pomocą tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.

Terapia trombolityczna

Terapia trombolityczna wykorzystuje lek zwany alteplazą (zwany także tkankowym aktywatorem plazminogenu lub tPA), który jest wstrzykiwany do żyły. Lek podaje się w celu rozpuszczenia skrzepów, które blokują przepływ krwi w tętnicach mózgu. Korzyści z leczenia trombolitycznego powoli maleją w ciągu kilku godzin. Zatem, im wcześniej leczenie zostanie przeprowadzone po rozpoczęciu udaru, tym większe jest prawdopodobieństwo, że będzie ono skuteczne. Ryzykiem leczenia alteplazą jest krwotok śródmózgowy, który w niektórych przypadkach może być śmiertelny. Jednak korzyści z leczenia przeważają zazwyczaj nad tym ryzykiem, pod warunkiem, że zostanie ono przeprowadzone wystarczająco wcześnie.

Inne leki czasami stosowane we wczesnym leczeniu udaru niedokrwiennego to aspiryna i antykoagulanty.

Aspiryna

Aspiryna jest lekiem przeciwpłytkowym. Płytki krwi to maleńkie fragmenty komórek krążące we krwi, które normalnie zlepiają się ze sobą, aby zatrzymać krwawienie. To zbrylanie prowadzi do powstania skrzepu krwi. Kiedy dana osoba ma udar, płytki krwi zlepiają się ze sobą i tworzą skrzepy w zwężonych tętnicach, blokując przepływ krwi w mózgu. Klopidogrel, cilostazol i dipirydamol to inne czasami przepisywane leki przeciwpłytkowe. Terapia przeciwpłytkowa pomaga zapobiegać tworzeniu się nowych zakrzepów. W przeciwieństwie do leków trombolitycznych (np. alteplazy), środki te nie rozpuszczają już istniejących zakrzepów. Aspiryna jest jedynym lekiem przeciwpłytkowym, który okazał się skuteczny we wczesnym leczeniu udaru niedokrwiennego. Jest często stosowany przy 48-godzinnych objawach udaru, jeśli nie można zastosować leczenia trombolitycznego lub można go zastosować po leczeniu trombolitycznym.

Antykoagulanty

Antykoagulanty są często określane jako „leki rozrzedzające krew”. Jednak w rzeczywistości nie powodują one, że krew staje się rzadsza, a jedynie zmniejsza prawdopodobieństwo krzepnięcia. Heparyna i heparyna drobnocząsteczkowa są antykoagulantami. Nowsze antykoagulanty obejmują dabigatran, apiksaban, edoksaban i rivaroxaban. Działają one szybko i czasami podaje się je zamiast heparyny.  Ze względu na ryzyko nadmiernego krwawienia rzadko podaje się leki przeciwzakrzepowe w leczeniu pacjentów z ostrym udarem niedokrwiennym. Jednak niektórzy klinicyści stosują terapię przeciwzakrzepową heparyną lub heparyną drobnocząsteczkową w przypadku niektórych rodzajów udarów. Na przykład, niektórzy lekarze stosują leki przeciwzakrzepowe we wczesnym leczeniu udaru spowodowanego przez skrzepy krwi przemieszczające się z serca, u osób z chorobami zastawek serca lub ciężką niewydolnością serca oraz u osób po udarze spowodowanym rozwarstwieniem dużej tętnicy dostarczającej krew do mózgu.

Leczenie udaru niedokrwiennego – Jak mu długotrwale zapobiegać?

W dłuższej perspektywie, leczenie ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia kolejnego udaru. Nazywa się to profilaktyką wtórną. Opcje wtórnej profilaktyki udaru niedokrwiennego obejmują leki przeciwpłytkowe, leki przeciwzakrzepowe i zabiegi chirurgiczne mające na celu ponowne otwarcie zatorów w naczyniach krwionośnych.

Leki

Wiele różnych leków pomaga zmniejszyć ryzyko wystąpienia kolejnego udaru. Obejmują one leki kontrolujące wysokie ciśnienie krwi, obniżające poziom cholesterolu i zapobiegające tworzeniu się skrzepów krwi. Różni ludzie potrzebują różnych kombinacji leków, w zależności od ich stanu zdrowia i historii medycznej.

Leki na ciśnienie krwi

Wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie) zwiększa ryzyko udaru, zwłaszcza jeśli pacjent już go miał. Obejmuje to zmiany stylu życia, a także terapię lekową. W leczeniu wysokiego ciśnienia krwi stosuje się kilka różnych leków.

Leki obniżające poziom cholesterolu

Wysoki poziom cholesterolu może również zwiększać ryzyko udaru. Leczenie wysokiego poziomu cholesterolu u osób, które przeszły udar, obejmuje zwykle oprócz zmiany stylu życia zastosowanie leków zwanych statynami.

Terapia przeciwpłytkowa

Leki przeciwpłytkowe, takie jak aspiryna, klopidogrel oraz połączenie aspiryny z dipirydamolem i cylostazolem o przedłużonym uwalnianiu, są dopuszczalnymi sposobami zapobiegania nawrotom udaru niedokrwiennego u osób, których udar nie był spowodowany zatorowością serca.

Aspiryna

Aspiryna (nawet w stosunkowo małych dawkach) jest skuteczna w zapobieganiu udarowi niedokrwiennemu. Jest stosowany jako leczenie pierwszego rzutu po udarze, w którym zakrzep krwi nie pochodzi z serca. Aspiryna i może być następnie kontynuowana przez dłuższy czas lub zamieniona na inny lek przeciwpłytkowy. Aspiryna ma tę zaletę, że jest tańsza niż inne leki przeciwpłytkowe.  Możliwe skutki uboczne aspiryny obejmują rozstrój żołądka i krwawienie z przewodu pokarmowego.

Klopidogrel

Klopidogrel to kolejny lek przeciwpłytkowy, który można stosować po udarze, w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia kolejnego udaru. W porównaniu z aspiryną, klopidogrel powoduje nieco większą częstość występowania wysypki i biegunki oraz nieco mniejszą częstość dolegliwości żołądkowych i krwawień z przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach, aspiryna i klopidogrel są stosowane razem przez pierwsze 90 dni po udarze niedokrwiennym. Ta strategia nosi nazwę „podwójnej terapii przeciwpłytkowej”. Jednak po 90 dniach leczenie zmienia się tak, że tylko jeden z tych leków przeciwpłytkowych jest kontynuowany. Długotrwałe leczenie przy użyciu klopidogrelu w połączeniu z aspiryną zwykle nie jest zalecane po udarze. Połączenie to nie jest bardziej skuteczne w zapobieganiu kolejnemu udarowi niż sam klopidogrel lub aspiryna, podczas gdy stosowanie tych dwóch w połączeniu zwiększa ryzyko krwawienia w mózgu. Jednak niektóre osoby, które niedawno przeszły zawał serca lub inny ostry zespół wieńcowy lub niedawne umieszczenie stentu serca, są często leczone kombinacją klopidogrelu i aspiryny.

Dipirydamol

Dipirydamol to lek, który można podawać po udarze w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia kolejnego udaru. Często jest podawany w postaci leku o przedłużonym uwalnianiu, który łączy dipirydamol z aspiryną. Lek przyjmuje się dwa razy dziennie. Skutki uboczne dipirydamolu obejmują ból głowy, rozstrój żołądka i biegunkę. Bóle głowy zwykle ustępują w ciągu pierwszego tygodnia.  Cilostazol jest lekiem przeciwpłytkowym należącym do tej samej klasy co dipirydamol. 

Antykoagulanty

Terapia przeciwzakrzepowa jest stosowana w celu zapobiegania udarom u osób z określonymi schorzeniami i czynnikami ryzyka. Na przykład, w celu długoterminowego zapobiegania udarom, większość osób z zaburzeniami rytmu serca zwanymi migotaniem przedsionków, u których wystąpił udar, powinna być leczonych lekami przeciwzakrzepowymi. Warfaryna to lek przeciwzakrzepowy przyjmowany doustnie. Często jest polecany jako długotrwała kuracja osobom, które mają schorzenia sprzyjające tworzeniu się skrzepów krwi, takie jak migotanie przedsionków. Osoby przyjmujące warfarynę muszą być ściśle monitorowane za pomocą regularnych badań krwi, aby upewnić się, że stosowana jest właściwa dawka i że ryzyko nadmiernego krwawienia lub powstawania zakrzepów jest zminimalizowane. Dabigatran, apixaban, edoksaban i rivaroxaban to nowsze antykoagulanty, które działają równie dobrze jak warfaryna, niosą mniejsze ryzyko krwawienia niż warfaryna i nie wymagają regularnego monitorowania za pomocą badań krwi. Jeśli dana osoba jest kandydatem do leczenia przeciwzakrzepowego, lekarz może udzielić wskazówek, czy jeden z tych nowszych środków może być alternatywą dla warfaryny.

Zmiany stylu życia

Oprócz leczenia farmakologicznego, zmiany stylu życia są również kluczowym elementem zapobiegania kolejnym udarom. Do najważniejszych należą:

• Rzucenie palenia – Dla osób, które palą, rzucenie palenia jest jednym z najlepszych sposobów zmniejszenia ryzyka kolejnego udaru, a także poprawy ogólnego stanu zdrowia.
• Unikanie lub ograniczanie spożycia alkoholu.
• Zdrowa dieta i regularne ćwiczenia – wielu ekspertów zaleca przestrzeganie diety śródziemnomorskiej, bogatej w owoce, warzywa, ryby i niskotłuszczowe produkty mleczne oraz z niską zawartością czerwonego mięsa, słodyczy i rafinowanych zbóż (takich jak biały chleb i biały ryż). Dobrym pomysłem jest również ograniczenie ilości sodu (soli) w diecie, ponieważ może to pomóc w utrzymaniu ciśnienia krwi pod kontrolą. Bardzo ważne są również regularne ćwiczenia. Nawet umiarkowana aktywność, taka jak szybki marsz, może być korzystna. Oprócz poprawy ogólnego stanu zdrowia, odpowiednia dieta i nawyki związane z ćwiczeniami mogą również pomóc w utracie wagi u osób z nadwagą. Utrzymanie zdrowej masy ciała może pomóc zarówno w przypadku wysokiego ciśnienia krwi, jak i wysokiego poziomu cholesterolu, które zwiększają ryzyko wystąpienia kolejnego udaru.

Rewaskularyzacja tętnicy szyjnej

Rewaskularyzacja to termin medyczny określający przywrócenie przepływu krwi do danego obszaru. U osób po udarze rewaskularyzacja zwykle odnosi się do zabiegu mającego na celu otwarcie zwężenia tętnicy szyjnej. Jednym ze sposobów jest wykonanie zabiegu chirurgicznego zwanego endarterektomią tętnicy szyjnej (CEA). Obejmuje to wykonanie nacięcia w celu otwarcia zablokowanej tętnicy w szyi, usunięcia nagromadzonej płytki, a następnie naprawy tętnicy w celu przywrócenia przepływu krwi do mózgu i zmniejszenia ryzyka kolejnego udaru. Innym sposobem otwarcia tętnicy jest stentowanie tętnicy szyjne”. Obejmuje to umieszczenie urządzenia zwanego stentem w tętnicy szyjnej, aby utrzymać ją w pozycji otwartej i poprawić przepływ krwi.  Aby zdecydować, czy dana osoba jest kandydatem do jednego z tych zabiegów, lekarz może przyjrzeć się tętnicy szyjnej za pomocą badania obrazowego, takiego jak USG, angiografia metodą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.

Leczenie udaru niedokrwiennego a powikłania

U osób, które przeszły udar, może wystąpić wiele problemów. W rzeczywistości, około połowa zgonów po udarze jest spowodowana powikłaniami medycznymi. W dniach i tygodniach po udarze można zrobić kilka rzeczy, aby zmniejszyć ryzyko niektórych z tych powikłań. Typowe powikłania obejmują:

• Zakrzepy krwi,
• Trudności w jedzeniu i piciu, które zwiększają ryzyko zapalenia płuc i niedożywienia,
• Infekcję dróg moczowych,
• Krwawienie w układzie pokarmowym,
• Zawał serca lub niewydolność serca,
• Odleżyny,
• Upadki,
• Depresję.

Zakrzepy krwi

Osoby, które przeszły udar, są narażone na zwiększone ryzyko powstania zakrzepów krwi podczas rekonwalescencji. Zakrzepica żył głębokich (DVT) to zakrzep krwi, który rozwija się w żyłach głębokich nóg. Jeśli skrzep oderwie się, może przedostać się do płuc, gdzie nazywa się to zatorowością płucną (PE). Zatorowość może powodować poważne problemy, w tym trudności w oddychaniu, a nawet śmierć. Skrzepy krwi pojawiają się najczęściej między drugim a siódmym dniem po udarze. Ryzyko jest szczególnie wysokie u osób, które mają trudności z poruszaniem się lub chodzeniem podczas rekonwalescencji po udarze. Trudności w chodzeniu mogą być związane z porażeniem spowodowanym udarem lub innymi schorzeniami. Brak ruchu zwiększa ryzyko zakrzepicy żył głębokich, które może prowadzić do zatorowości. Osoby starsze są również bardziej narażone na powstawanie zakrzepów.

Metody leczenia mające na celu zapobieganie zakrzepom krwi u osób z grupy wysokiego ryzyka obejmują urządzenia do przerywanego ucisku pneumatycznego oraz leki przeciwzakrzepowe. Urządzenia do okresowego ucisku pneumatycznego wykorzystują nadmuchiwany rękaw, który owija się wokół nóg. Rękawy są przymocowane do pompki powietrznej, która w regularnych odstępach czasu pompuje i wypuszcza powietrze z rękawów, aby zwiększyć przepływ krwi w żyłach nóg. Leczenie przeciwzakrzepowe polega na ogół na tymczasowym stosowaniu heparyny lub heparyny drobnocząsteczkowej. Leczenie przeciwzakrzepowe zapobiegające zakrzepom krwi różni się od antykoagulacji stosowanej w leczeniu udaru niedokrwiennego. Dawka stosowana w zapobieganiu jest zwykle mniejsza niż dawka stosowana w leczeniu. Aby zmniejszyć ryzyko zakrzepów, pacjent będzie prawdopodobnie zachęcany do częstego wstawania i poruszania się, gdy tylko będzie w stanie. Fizjoterapeuta jest często pomocny, zwłaszcza jeśli dana osoba odczuwa osłabienie nóg w wyniku udaru.

Trudności w połykaniu

Czynność połykania wymaga koordynacji nerwów i mięśni języka, ust i gardła. Uszkodzenie mózgu, które występuje w wyniku udaru, może powodować osłabienie mięśni i trudności w połykaniu. Dysfagia to termin medyczny określający trudności w połykaniu. Dysfagia może stanowić problem, ponieważ może powodować wdychanie śliny lub pokarmu do płuc. Może to spowodować zapalenie płuc zwane aspiracyjnym zapaleniem płuc, które zwiększa ryzyko długotrwałych problemów, a nawet śmierci. Jednak u osób, które mają osłabienie jednej strony ciała, dysfagia jest przejściowa, ponieważ obie strony mózgu i ciała kontrolują połykanie. Aby ustalić, czy dana osoba jest zagrożona wdychaniem pokarmu lub napojów do płuc, lekarze mogą wykonać prosty test. Polega on na połykaniu wody. Jeśli dana osoba ma trudności, lekarz może zalecić tymczasowe unikanie jedzenia lub picia, a zamiast tego przyjmowanie odżywiania dożylnie. Specjalne ćwiczenia i programy treningowe mogą pomóc w instruowaniu chorego, jak połykać pomimo uszkodzenia mięśni lub nerwów.

Niedożywienie

W wyniku osłabienia mięśni, które mogą powodować trudności w połykaniu, niektórzy ludzie mają problemy ze spożyciem odpowiedniej liczby kalorii. Może to utrudniać powrót do zdrowia, potencjalnie zwiększając ryzyko długotrwałej niepełnosprawności.  Z tych powodów, stan odżywienia osoby należy ocenić przed wypisaniem ze szpitala. Obejmuje to przegląd przeszłej i aktualnej masy ciała, podstawową historię nawyków żywieniowych, badania krwi i badanie fizykalne. Koncentruje się ono na stanie oczu, włosów, skóry, ust i mięśni. Jeśli dana osoba nie jest w stanie spożyć wystarczającej ilości kalorii, można wprowadzić zgłębnik do karmienia przez nos i do żołądka (nazywany zgłębnikiem nosowo-żołądkowym lub NG). Jeśli zgłębnik będzie potrzebny dłużej niż dwa do trzech tygodni, można zamiast tego wprowadzić zgłębnik przez brzuch do żołądka. Ten typ zgłębnika nazywany jest przezskórną endoskopową gastrostomią (PEG). Rurkę PEG można wyjąć, jeśli osoba odzyska zdolność normalnego jedzenia i połykania.

Infekcja dróg moczowych

Infekcje dróg moczowych są częstym powikłaniem po udarze, występującym u około 11% ludzi w ciągu pierwszych trzech miesięcy po udarze. Po udarze niektórzy ludzie mają trudności z wstawaniem z łóżka, w celu opróżnienia pęcherza. Inni mają problemy z wyciekiem moczu lub nie są w stanie całkowicie opróżnić pęcherza z powodu osłabienia mięśni. Z tych powodów, lekarze często zakładają cewnik w celu opróżnienia pęcherza, szczególnie w ciągu pierwszych kilku dni do tygodni po udarze. Jednak stosowanie cewnika zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji dróg moczowych.  Są rzeczy, które lekarze mogą zrobić, aby zmniejszyć ryzyko infekcji dróg moczowych u osób wymagających cewnika. Obejmują one użycie cewnika tylko wtedy, gdy jest to konieczne i usunięcie go tak szybko, jak to możliwe. Jeśli rozwinie się infekcja dróg moczowych, leczy się ją antybiotykami.

Krwawienie z przewodu pokarmowego

Osoby, które przeszły ciężki udar, zwłaszcza te, które znajdują się na oddziale intensywnej terapii i wymagają respiratora, mają zwiększone ryzyko wystąpienia krwawiącego wrzodu żołądka. Leki mogą obniżyć wytwarzanie kwasu w żołądku, mogą zmniejszyć to ryzyko.

Problemy z sercem

Problemy z sercem, takie jak nieregularny rytm serca (arytmia) lub zawał serca (zawał mięśnia sercowego) są często obserwowane po udarze, a niektóre występują nawet u 70% ludzi. Ważne jest, aby ustalić, czy problemy z sercem są wynikiem udaru, przyczyną udaru, czy też nie są z nim związane. Badania często wykonywane w celu wykrycia tych problemów obejmują elektrokardiogram (EKG), badanie krwi i ciągłe monitorowanie rytmu serca. Ponieważ wiele osób z udarem niedokrwiennym ma również chorobę wieńcową, istnieje ryzyko zmniejszenia przepływu krwi w sercu podczas udaru.

W niektórych przypadkach, dana osoba może nie być w stanie powiedzieć lekarzowi, że odczuwa ból w klatce piersiowej (objaw zmniejszonego przepływu krwi). EKG pomoże lekarzowi zdiagnozować i leczyć problemy z sercem tak szybko, jak to możliwe. Mogą być również zalecane inne badania serca, takie jak echokardiogram. Ten test wykorzystuje fale dźwiękowe do badania serca i aorty (głównej tętnicy, która przenosi krew z serca). Naczynia krwionośne zaopatrujące mózg w krew pochodzą z aorty. U niektórych osób serce lub aorta są źródłem zakrzepów krwi, które doprowadziły do ​​udaru.

Odleżyny

Odleżyny to obszary skóry i leżącej pod nią tkanki, które ulegają uszkodzeniu podczas długotrwałego ucisku. Mogą się zdarzyć, gdy dana osoba ma ograniczoną zdolność poruszania się bez pomocy. Najczęstszymi miejscami powstawania odleżyn są miejsca, w których kość znajduje się blisko skóry, np. tam, gdzie kość ogonowa naciska na materac łóżka. Odleżyny mogą obejmować od łagodnego zaczerwienienia skóry do głębokich owrzodzeń sięgających aż do kości. Mogą być niewygodne lub bolesne i zwiększać ryzyko infekcji. Osoba może zmniejszyć ryzyko odleżyn, poruszając się lub obracając (lub poruszając się przez członka rodziny lub pielęgniarkę) co najmniej co dwie godziny. Aby zmniejszyć ryzyko odleżyn:

• Osoba leżąca na boku powinna być pochylona pod kątem 30 stopni, aby uniknąć bezpośredniego nacisku na kość biodrową. Należy jednak unikać podnoszenia wezgłowia łóżka wyżej, ponieważ może to spowodować zsuwanie się chorego (co może również spowodować obrażenia skóry).
• Poduszki lub piankowe kliny można umieścić między kostkami i kolanami oraz pod podudziami, aby uniknąć ucisku w tych miejscach.
• Zalecane mogą być również specjalne ochraniacze na pięty.
• Osoby korzystające z wózka inwalidzkiego są również narażone na rozwój odleżyn. Pomocna może też być specjalna poduszka do siedzenia.

Upadki

Po udarze niektórzy ludzie mają trudności z chodzeniem z powodu osłabienia mięśni, paraliżu lub braku koordynacji. Kiedy osoba staje się mniej aktywna lub niezdolna do chodzenia, jest narażona na zwiększone ryzyko osłabienia kości (osteoporozy) i pogorszenia osłabienia mięśni. To znacznie zwiększa ryzyko złamania kości po upadku. Upadki są jednym z najczęstszych powikłań udaru, występującym nawet u 25% osób.  Kilka rzeczy może pomóc zmniejszyć ryzyko upadku:

• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie i przywracające równowagę – Mogą obejmować programy ćwiczeń lub rehabilitacji dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości danej osoby. Zajęcia grupowe mogą być pomocne dla osób, które potrafią chodzić bez pomocy.
• Ocena ryzyka upadku – Może być zalecana ocena w celu określenia, czy dana osoba jest zagrożona upadkiem. Jeśli istnieje ryzyko upadku, można zalecić leczenie (np. chodzik, trening równowagi), aby zmniejszyć to ryzyko
• Zagrożenia w domu – Zagrożenia w domu, takie jak słabe oświetlenie lub luźne dywaniki, mogą zwiększyć ryzyko upadku. Należy usunąć luźne dywaniki, przewody elektryczne lub inne przedmioty, które mogą prowadzić do potknięcia się, poślizgnięcia i upadku. Zapewnienie odpowiedniego oświetlenie we wszystkich obszarach wewnątrz i wokół domu (w tym na klatkach schodowych i przy wejściach) może pomóc chronić chorego. Unikanie chodzenia po lodzie, mokrych lub wypolerowanych podłogach lub innych potencjalnie śliskich powierzchniach jest niezwykle ważne. Może pomóc także unikanie chodzenia w nieznanych miejscach na zewnątrz oraz noszenie odpowiedniego obuwia.

Leczenie udaru niedokrwiennego – Jak wygląda rokowanie u pacjentów?

Długoterminowe rokowanie osoby po udarze zależy od wielu różnych zmiennych i może być trudne do przewidzenia. Czynniki wpływające na wynik obejmują wiek i stan zdrowia osoby, lokalizację i ciężkość udaru oraz to, czy wystąpiły powikłania. Ogólnie rzecz biorąc, większość okresu powrotu do zdrowia następuje w ciągu pierwszych trzech do sześciu miesięcy po udarze. Po tym okresie może nastąpić poprawa sprawności fizycznej i psychicznej, ale postęp ma tendencję do spowolnienia. Lekarz może udzielić wskazówek dotyczących sytuacji chorego oraz tego, co można zrobić, aby pomóc w wyzdrowieniu i zmniejszyć ryzyko pewnych powikłań.